Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Taqqoslash
– bu jism va hodisalar yoki ularning alohida 
belgilari o‘rtasidagi o‘xshashlik yoki farqlarni aniqlash. Taqqoslash 
bir tomonlama (chala) va ko‘p tomonlama (to‘liq); yuzaki va 
chuqur; bevosita va vositali bo‘lishi mumkin. 
Umumlashtirish 
– jism va hodisalarni ularning umumiy va 
ahamiyatli belgilari bo‘yicha fikran birlashtirish. Masalan, olma, 
nok, olxo‘ri, o‘rik va h.k.lardagi o‘xshash belgilar «mevalar» so‘zi 
bilan ifodalanadigan yagona tushunchada namoyon bo‘ladi. Sodda 
umumlashtirishlar obyektlarni alohida, tasodifiy belgilar asosida 
birlashtirishdan iborat, majmuiy umumlashtirish murakkab bo‘lib 
hisoblanadi, bunda obyektlar turli asoslarga ko‘ra birlashtiriladi. 
Abstraksiya
– bu jism va hodisalarning muhim bo‘lgan xossa 
va belgilarini fikran ajratib, bir vaqtning o‘zida ahamiyatsiz belgilar 
va xossalardan ayro holatda ko‘rsatish. Xuddi shunday, mas’u-
liyatlilik hissi haqida so‘z yuritganimizda, biror-bir ishchi, muhan-
dis, talabaning emas, balki har bir insonning muhim xususiyati 
sifatida gapiramiz. Abstraklashtirish odatda tahlil natijasida amalga 
oshiriladi. Aynan, abstraktlashtirish vositasida uzunlik, kenglik, 
miqdor, narx va boshqa tushunchalar yuzaga kelgan. 

---

168 
Aniqlashtirish
– bu umumlashtirilgan bilimlardan yagona, 
alohida vaziyatga fikran o‘tish. O‘quv faoliyatida aniqlashtirish – 
umumiy nazariy qonun, qoida, nizomni tasdiqlovchi misol, rasm, 
aniq dalilni keltirish demakdir. 
Jism va hodisalarni
tizimlashtirish
yoki 
tasniflash
ularni bir-
biriga o‘xshashlik yoki farqlari asosida guruhlarga bo‘lish. Masalan, 
o‘quvchilarni o‘zlashtirish, intizom, jamoat ishlaridagi faollik 
bo‘yicha guruhlarga bo‘lish mumkin. 
Tafakkur quyidagi asosiy