Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Birinchi jihat
– muayyan kasbni tanlash uchun zarur 
motivatsiyani aniqlash va shakllantirish. Bunda shaxsiy qiziqishlar 
tanlagan kasbning ijtimoiy mavqe, uning iqtisodiy manfaatdorligi va 
nihoyat kasbning shaxs bilimlari bilan muvofiqligi kasb tanlashga 
ta’sir qiladi. Motivatsiya mehnat va kasbiy ta’limning o‘zida muhim 
ahamiyat kasb etadi, shu bois kasb tanlash vaqtida ularni o‘z vaqtida 
aniqlash va korreksiyalash muhim sanaladi. Motivatsiya aynan shu 
kasbda faoliyat yuritishda shaxsiy qiziqishlarni ta’minlaydi. Bu esa 
o‘z navbatida ushbu faoliyatdagi dastlabki ijobiy ustanovkalarni 
belgilab beradi.

---

146 
Ikkinchi jihat
kasb tanlashning psixofiziologik omillarni talab 
qilmaydi, lekin shu bilan bir qatorda u yoki bu mutaxassislik 
bo‘yicha faoliyat yuritayotgan shaxsga turli darajadagi kuch va vaqt 
talab etiladi. 
Kasbiy tanlovning uchinchi jihati
– shaxsning stressga 
barqarorligini tekshirishdir. Umuman xavfsiz kasbning o‘zi yo‘q. 
Har qanday kasbda tezkor va nostandart reaksiyalarni talab etuvchi 
alohida sharoitlar yuzaga kelishi mumkin. Ta’lim dasturlarida 
ko‘pincha favqulodda vaziyatlardan chiqish ko‘nikmalarini 
shakllantirishga 
ahamiyat 
berilmaydi. 
Bunda 
nerv 
tizimi 
temperament, shaxsdan alohida xususiyatlarni talab qiladi. Xatarli 
va favquloddagi vaziyatlarda shaxsning chidamliligni kasbiy tanlov 
bosqichida aniqlash muassasa, tashkilot va ish joylarida xodimlar 
taqsimoti jarayonini samarali olib borishni ta’minlaydi. 
B.F.Lomovning fikricha, kasbiy tanlov jarayoni nomzodning 
obyektiv tavsifnomasini yetarli darajada ta’minlab beruvchi qator 
uzviy bosqichlarni qamrab oladi. 
Birinchi bosqichda
ish joyi yoki faoliyatning fiziologigiyenik 
va psixologik xususiyatlari baholanadi. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri ushbu 
faoliyatni o‘rganish yoki ishlab chiqilgan me’yoriy talablar va ish 
yurituvchi hujjatlar, ko‘rsatma, texnologik xarita, o‘quv dasturlari, 
ma’lumotnomalarni qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Bu bosqichda 
muayyan ish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan noqulay 
vaziyatlarni aniqlash muhim hisoblanadi 
Faoliyatni o‘rganish asosida ushbu mutaxassislik bo‘yicha 
nomzodga qo‘yiladigan talablar tizimi ishlab chiqildi: 
– tibbiy talablar (sog‘liq holati, umumiy tibbiy ko‘rsatkichlar); 
– talimiy talablar (umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasi); 
– xarakterologik talablar (xarakter va shaxs xususiyatlari, 
motivatsiya); 
– psixologik va psixofiziologik talablar (xotira, diqqat, 
tafakkur, reaksiya tezligi, emotsional barqarorlik, markaziy nerv 
tizimining xususiyatlari va boshqalar).