Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

xulosa
deb ataladi. Boshqa hukmlar keltirib 
chiqariladigan boshlang‘ich hukmlar 
xulosa dalillari
deb ataladi. 
Masalan, barcha slanetslarning yonuvchanligi ma’lum va ushbu 
modda slanets bo‘lsa, u holda «ushbu moddaning yonuvchanligi» 
haqida xulosa yasash mumkin. 
Xulosa chiqarishning sodda va tipik shakli 
sillogizm
hisoblanadi. Masalan: «barcha metallar – elektr o‘tkazuvchi. Qalay 
– metall bo‘lgani uchun, qalay – elektr tokini o‘tkazadi». 
Inson asosan xulosalarning ikki turi – induksiya va 
deduksiyadan foydalanadi.
Induksiya
– bu xususiy xulosalardan 
umumiy xulosalarni keltirib chiqarish, ayrim dalillar va hodisalarni 
o‘rganish asosida umumiy qoidalar va qonunlar o‘rnatish usuli. 
Deduksiya
– bu umumiy mulohazalardan xususiy mulohazalar 
keltirib chiqarish, umumiy qonunlar va qoidalar asosida ayrim 
dalillar va hodisalarni bilish. 

---

167 
2.
 
Tafakkur operatsiyalari, sifatlari va individual xususiyatlari 
Fikrlash jarayonida inson atrof-olamni o‘ziga xos aqliy 
operatsiyalar vositasida o‘rganadi. Asosiy fikrlash operatsiyalariga 
analiz va sintez, taqqoslash, abstraksiya va umumlashtirish, 
aniqlashtirish, tasniflash va tizimlashtirish kiradi. 
Analiz
– bu yaxlitlikni fikran qismlarga yoki yaxlitlikni 
tomonlar, harakatlar, munosabatlarga ajratish. Stolni, masalan, 
qopqog‘i, tirgaklari, g‘aladonlari va boshqalarga bo‘lish mumkin. 
Fikrlash jarayoni bevosita nutqiy faoliyatga kiritilganida analiz 
amaliy
va nazariy holatda 
aqliy
bo‘ladi. 
Sintez
– bu qismlar, xossalar, harakatlarni fikran yaxlitlikka 
birlashtirish. Xuddi shunday, o‘quvchi biror mavzuni o‘rganishda 
matnning hammasini o‘qib chiqadi, so‘ngra esa alohida ma’noga 
ega bo‘lgan qismlarni ajratadi, ya’ni matnni tahlil qiladi. Keyin 
eslab qolish uchun reja tuzadi – bu sintez operatsiyasi bo‘ladi.