Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Germaniya
da kasb tanlashga yo‘llash ishlarini tashkil etilishi. 
XX asrning 30-yillarida yoshlarni ta’lim va kasbiy sohalarga 
yo‘naltirish xizmatlarini taqdim etuvchi turli idora va agentliklar 
tashkil topgan. Ularning ish faoliyati, kasb tanlashga yo‘llash 
Markaziy boshqaruv huzurida tashkil etilgan aholi bandligi va 
ishsizlikni sug‘urtalash institutining bo‘limi tomonidan muvo-
fiqlashtiriladi. Kasb tanlashga yo‘llash xizmati xodimlari maktab 
bilan yaqindan hamkorlikda ish olib boradilar. Kasb tanlashga 
yo‘llash maqsadida tashkilotlar va ota-onalar bilan hamkorlikda 
so‘rovnomalar, test, konsultatsiyalar amalga oshiriladi.
O‘quvchilar, oilasi haqida umumiy ma’lumot, shaxsiy 
qiziqishlari, qobiliyatlari, kasbiy qiziqishlari va qaysi kasbda fao-
liyat olib bormoqchiligi haqidagi “ish daftari”ni to‘ldiradi. O‘tka-
zilgan psixologik diagnostika testlar va shifokorlar, psixologlar, 
o‘qituvchilar bilan olib borilgan suhbatlarni hisobga olib, konsultant 
o‘quvchining qobiliyatlari haqida xulosa qiladi. Ish daftaridagi 
qo‘shimcha ma’lumotlar va test sinov natijalari kasbiy konsultatsiya 
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Hozirgi paytda, kasb tanlashga yo‘llash tizimi umumiy kasbiy 
ta’lim korxonadagi samarali mehnatga asoslangan holda tashkil 
etilmoqda. Mehnat faoliyati davomida professional bilim va shaxsiy 
ko‘nikmalarini oshirish, uzluksiz ta’lim tizimining asosiy maqsa-
didir.
Uzluksiz ta’lim tizimi ham o‘quvchilarni kasbga moslashish 
jarayonini yengillashtiradi ham mehnat bozori talabiga mos ta’lim 
bilan ta’minlaydi.
Fransiya
da o‘quvchilarni kasb tanlashga yo‘llash rasman 
uchta model asosida tashkil etiladi. Birinchi model XX asrning 20-
yillarida ishlab chiqilgan. Kasb tanlashga yo‘llash ishlari 
maktabning yakunlanish arafasida tashkil etilib, bunda o‘quvchilar 
ish beruvchilarni qidirish bilan tashkil etilgan. Bundan asosiy 
maqsad, salomatligi uchun zararli bo‘lishi mumkin tibbiy 
qarshiliklarni aniqlash bo‘lib, yoshlarning individual xususiyatlari 

---

92 
va ularga ish beruvchilar tomonidan taklif etilayotgan kasb 
xususiyatlari orasidagi moslikni aniqlash.
Ikkinchi model XX asrning 60-yillarida ustuvor bo‘lib, uning 
asosini ta’limiy yo‘naltirish. Kasb tanlashga yo‘llash ishlari maktab 
tomonidan olib borilgan, yagona umumiy ta’lim jarayonini o‘z 
ichiga oladi.
Eng keng tarqalgan model esa uchinchisi hisoblanib, uning 
asosiy mohiyati o‘quvchining maktabga qabul qilinganidan boshlab 
to uning jamiyatga barqaror moslashishgacha bo‘lgan davrigacha 
pedagogik jamoa tomonidan ularni nazorat qilib, yo‘naltirilib 
boriladi.
Fransiyada, ta’limga va kasb tanlashga yo‘llash ishlari alohida 
olib boriladi. Ta’limga yo‘naltirishning asosiy vazifasi o‘quvchi-
larning qobiliyatlariga mos ta’lim yo‘nalishini tanlashda yordam 
berish. Kasb tanlashga yo‘llashishlari esa o‘quvchilar amalga 
oshirishning real imkoniyatlarini hisobga olgan holda kasbiy 
rejalarni ishlab chiqishga bo‘lgan qobiliyatlari va imkoniyatlarini 
aniqlashga qaratiladi va shunday kasblar olami haqida ma’lumot 
berishdan iborat bo‘ladi. Kasb tanlashga yo‘llash ishlari 
o‘qituvchilar, psixologlar va kasb tanlashga yo‘llash xizmati masla-
hatchilari bilan birgalikda olib boriladi. Bu jarayon o‘quvchilarni 
kasbga yo‘naltiruvchi barcha ishtirokchilarning hamkorligi bevosita 
uzviylik tamoyillari asosida olib boriladi.