Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma toshkent «Niso Poligraf»

Pravoslav  yo‘nalishi.  Pravoslav  yo‘nalishi  xristianlikning 
uch  asosiy  yo‘nalishidan  biri  o‘laroq,  tarixan  uning  sharqiy 
shahobchasi  sifatida  ro‘yobga  chiqdi  va  shakllandi.  Bu  oqim, 
asosan, Sharqiy Yevropa, Yaqin Sharq va Bolqon mamlakatlarida 
tarqalgan.  Pravoslav  atamasi  yunoncha  ortodoksiya  so‘zidan 
olingan bo‘lib, ilk davr xristian yozuvchilari asarlarida uchraydi. 
Pravoslavlikning  kitobiy  asoslari  Vizantiyada  shakllandi,  chunki 
bu yo‘nalish u yerdagi hukmron din edi.

---

53
Xristianlikning  Sharqiy  tarmog‘i  bo‘lmish  pravoslaviyaning 

rivojlanishi  jarayonida  15  mustaqil  (avtokefal)  cherkov:  Konstan-
tinopol,  Aleksandriya,  Antioxiya,  Quddus,  Gruzin,  Serb,  Rumin, 
Bolgar,  Kipr,  Ellada,  Alban,  Polyak,  Chexiya,  Slovakiya,  Rus  va 
Amerika  cherkovlari  vujudga  keldi.  Bu  cherkovlardan  eng  kattasi 
Rus  pravoslav  cherkovi  (RPCh  boshqa  rasmiy  nomi  Moskva 
patriarxati).
Avtokefal  cherkovlar  bilan  birga  avtonomiya  maqomidagi 
Sinay,  Fin  va  Yapon  cherkovlari  faoliyat  olib  bormoqda.  XX 
asrning  oxirlarida,  Sharqiy  Yevropadagi  siyosiy  jarayonlar 
sababli,  avtokefal  cherkovlar ning  soni  yanada  ortdi.  Bu 
cherkovlar  turli  ijtimoiy-siyosiy  sharoitlarda  faoliyat  ko‘rsa-
tadilar va zamonning dolzarb muam molariga turlicha munosabat 
bildiradilar.
Pravoslav  cherkovi  bayramlar  va  diniy  marosimlarga  alo-
hida  ahamiyat  beradi.  Cherkov  yili  eski  hisobga  muvofiq  1-sen-
tabrdan  boshlanadi.  8-sentabr  kuni  «Rojdestvo  bojey  materi» 
bayrami  o‘tkaziladi.  12-sentabr  kuni  «Vozdvijeniya  kresta 
gospodnya»  bayrami  nishonlanadi.  Bu  bayram  imperator 
Irakliya  davrida  Iso  krestining  forslar  tutqunidan  qaytarib  olib 
kelinishiga  bag‘ishlanadi.  21-noyabr  kuni  «Vvedenie  vo  xram 
Presvyatoy  bogoroditsey»  bayrami  o‘tkaziladi.  Bu  bayram  uch 
yoshli  Maryamning  birinchi  ruhoniy  tomonidan  qadimiy  ahd 
ibodatxonasiga  olib  kirilganligiga  bag‘ishlanadi.  Ibodatxonaga 
kirish  bayramidan  bir  hafta  oldin  15-noyabrda  Rojdestvo  posti 
boshlanadi.  Nihoyat,  20-dekabrda  Rojdestvo  bayrami  kiradi  va 
31-yanvargacha davom etadi.
Isoning  cho‘qintirilishi  bayrami  6  yanvarda  nishonlanadi. 
Bu bayram Isoning Yahyo tomonidan cho‘qintirilishiga bag‘ish-
lanadi.
Navbatdagi  yana  bir  yirik  bayram  sretenie  (olqishlash,  kutib 
olish)  bayramidir.  Bu  bayram  Iso  tug‘ilgach  avliyo  Simeon 
tomonidan uni kutib olinishiga bag‘ishlanadi.

---

54
Yuqorida sanab o‘tilgan bayramlar oldidan ularga tayyorgalik 

sifatida turli muddatli postlar o‘tkaziladi. Postning mohiyati inson 
ruhini tozalash va yangilash, diniy hayotning muhim voqealariga 
tayyorgarlikdan iborat.
Pravoslav  cherkovida  ruhoniylar  uch  tabaqaga  bo‘linadi: 
1) dia kon, 2) ruhoniy, 3) yepiskop.
Diakon  (grek.  xizmatchi)  ruhoniylikning  eng  quyi  tabaqasi 
hisoblanadi.
Ruhoniy  yoki  Ierey  pravoslav  ruhoniyligining  ikkinchi 
tabaqasi  hisoblanadi.  Yepiskop  yoki  arxiyerey  ruhoniylikning 
eng  oliy  unvoni  hisoblanadi.  Yepiskoplar  barcha  ibodat  va  sirli 
marosimlarni  bajara  oladilar.  Poytaxt  shaharlarning  yepiskoplari 
mitropolit  deb  ataladi.  Pravoslav  cherkovining  eng  oliy  mansabi 
patriarxdir.