Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat

Fe 

Fe 

S  K 

Na 

Si 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

cps 

Ca 

Fe 

Na 

Si 

W 

W 

S 

Cl 

K  Ca 

Fe 

Fe 

W  W 

W 

W 

а) 

5 

10 

Energy  (keV) 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

Ca 

Fe 

Ca 

b) 

---

63 

 

lekin,  kremniy  atomlarining  miqdori  kamaygan  holatda  taqsimlanganligi  aniqlandi. 

Keltirilgan  natijalar  kristalcha  va  uning  sirtidagi  g‗adir-budirliklarning  eng  chetki 

sohasiga  to‗g‗ri  keladi.  Bu  o‗rganilayotgan  ob‘ekt  umumiy  hajmining  0,03 0,1  % 

ni  tashkil  qiladi.  Olingan  natijalarni  adabiyotlarda  keltirilgan  natijalar  bilan 

taqqoslab ko‘raylik. 

Mazkur  ishda  olingan  natijalarni  taqqoslash  uchun  nanotuzilmalarning  hosil 

bo‘lishiga  oid  tadqiqot  natijalari  taxlil  qilib  chiqildi.  3.3  –  rasmda,  zol-gel  metodi 

yordamida  nanotuzilmalar  olish  va  ularning  polikristal  xususiyatga  ega  bo‘lishi 

tasvirlangan.  Dastlab  A  va  B  moddalarning  ishqoriy  qorishmasi  hosil  bo‘ladi  (a-

rasm).  Zol  olish  jarayonida  A  va  B  moddalar  kislotalar  bilan  reaksiyaga  kirishib 

turli  komplekslar  hosil  qiladi  (b-rasm).  So‘ngra,  undan  gel  ajratib  olinadi.  Gel 

quritilganda  polimerlashish  jarayoni  yuz  beradi  (c-rasm).  Termik  ishlov  berish 

bilan  hosil  bo‘lgan  turli  komplekslarning  parchalanishi  kuzatiladi  (d-rasm).  Bu 

jarayonda  A  va  B  moddalar  turli  kimyoviy  elementlar  masalan,  kislorod  bilan 

birikib  oksidlar  hosil  qilishi  mumkin.  Yakuniy  mahsulot  nanoo‘lchamlarda  bo‘lib, 

uning  tuzilishi  polikristal  xususiyatga  ega bo‘ladi (e-rasm).  

Ko‘rinadiki  kristalchalarning  polikristal  xususiyatga  ega  bo‘lishi  uning 

o‘lchamiga  bog‘liq  emas.  Hatto  nanotuzilmalar  sintez  qilish  jarayonida 

atomlarning  notekis  taqsimlanishi  kristalning  sirt  sohalari  panjaralarida  tartibsiz 

holatlarni  paydo  qiladi.  Bu  noqulaylik  kristal  o‘lchami  ortib  borishi  bilan  umumiy 

hajmga  nisbatan  sezilarli  bo‘lmaydi.  Biroq,  bir  necha  atomdan  iborat 

nanoo‘lchamlli  kristal  panjarada  atomlarning  notekis  taqsimlanishi  kvanto‘lchamli 

jarayonlarni  paydo  bo‘lishiga  olib  keladi.  Bunday  tuzilma  mikroskopik  holatlarda 

qaralganda  polikristal  tuzilmadan  iboratligi  bilinadi.  Bizning  holatda,  termik  ishlov 

berish  bilan  10  nm  o‘lchamdagi  kukunlarning  birikib  1’10  mkm  o‘lchamli 

polikristal  tuzilmalar  hosil  bo‘ladi.  Kristalchalar  o‘rtasida  krishmalarning  notekis 

taqsimoti chegaraviy  sohalarning  hosil bo‘lishiga olib keladi.   

 

---

64 

 

 

3.3 – rasm. Zol-gel metodi. 

Xulosa  qilib  aytganda,  bu  metodlar  nafaqat  moddaning  tuzilishi  yoki 

morfologiyasini  o‗rganishda  balki,  turli  modda  yoki  tuzilmalar  yaratishda  ham 

keng  qo‗llanilishi  imumkin.  Bu  mikro-  yoki  nanoelektronikaning  rivojlanishida 

muhim  ahamiyatga  ega.