Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat


Nochiziqli optik metodlar va ularning fizik mohiyati



Download 1,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/38
Sana31.12.2021
Hajmi1,54 Mb.
#224198
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38
Bog'liq
optik tolali lazerlar. ularning kristallarning xossalariga tasirini organish

Nochiziqli optik metodlar va ularning fizik mohiyati  

Optik  metodlar  yordamida  mikro-  va  nanotuzilmalarni  o‗rganishning  samarali 

usullaridan  biri  nochiziqli  optik  metod  hisoblanadi  [15,  18].  Bu  metod  ham 

o‗rganilayotgan  modda  hajmidan  qaytgan  nurlar  signallarini  taxlil  qilishga 

asoslangan.  Nochiziqli  optik  metod  yuqori  vakuum  sharoitida  olib  boriladi.  Bu 

metod 


moddadan  qaytgan  nurlarining  ikkilangan  chastotada  tarqalishiga 

asosalangan.  Nurlar  dastasi  modda  hajmida  yutilganda  turli  yo‗nalishlarda 

tarqalishi  mumkin.  Nurlar  dastasining  kristal  sirtiga  tushishi  va  uning  hajmida 

tarqalishi  sxemasini  2.4 – rasmdagidek tasavvur qilish  mumkin.   

Nurning  modda  sirtiga  tushgan  hamda  uning  hajmida  tarqalishini  asosan  uch 

qismga  bo‗lish  mumkin.  Sirtga  tushayotgan  nur  uyg‗otuvchi  nur  bo‗lib,  sirtdagi 

namunaning  atomar  yoki  molekulyar  tuzilmalari  bilan  o‗zaro  ta‘sirlashadi.  Modda 

hajmidagi  yutilgan  nurlar  bo‗ylama  hamda  ko‗ndalang  holatlarda  tarqaladi.  Nur 

dastasining  modda  hajmida  turli  yo‗nalishlarda  tarqalishi  va  qaytishi  moddaning 



49 

 

atomar  yoki  molekulyar  tuzilishiga  bog‗liq.  Bu  jarayonda  ularning  to‗lqin 



uzunliklari  va chastotalari  o‗zgaradi.  

Nochiziqli  optik  metodda  nurlar  manbasi  sifatida  elektron  va  ion  nurlar 

dastasida  keng  foydalaniladi.  Bu  nurlar  moddalarning  turli  xossalarini  o‗rganishda 

qo‗llaniladi.  Dastlab,  elektron  nurlar  dastasidan  foydalanish  va  uning 

mexanizmlarini  ko‗rib chiqaylik.   

 

2.4 – rasm. Nurlar dastasining  moddada tarqalish sxemasi.  



2.5  –  rasmda  moddaga  yuborilgan  elektron  nurlarining  sochilishini 

ifodalovchi 

sxema 

keltirilgan. 



Mikroskoplarda 

elektron 

nurlar 

dastasi 


qo‗llanilganda  asosan  quyidagi  fizik  jarayonlar  yuz  beradi.  Manbadan  moddaga 

yo‗naltirilgan  nurlar  birlamchi  elektronlar  hisoblanadi.  Moddaga  elektron  nurlar 

dastasi  tushishi  hisobiga  katod  nurlanish  vujudga  keladi.  Atom  yoki  molekulalar 

bilan  o‗zaro  ta‘sirlashgan  birlamchi  elektron  nur  dastalari  turli  ko‗rinishda 

tarqaladi.  Modda  sirtidan  qaytgan  elektronlar  ikkilamchi  elektronlar  hamda  rentgen 

nurlarini  hosil  qiladi.  Birlamchi  elektronlarning  ma‘lum  bir  qismi  modda  hajmida 

yutilishi  hotto uni teshib o‗tishi ham mumkin. 

Moddalarning  tuzilishi  va  morfologiyasini  o‗rganishda  ion  nur  dastalaridan 

foydalanish  ham  samarali  usullardan  biri  hisoblanadi.  2.6  –  rasmda  moddadan 

qaytgan  nurlarning  sxemasi  tasvirlangan  Ion  nurlar  dastasi  modda  atom  yoki 




50 

 

molekulalar  bilan  o‗zaro  ta‘sirlashganda  emissiya  jarayonlari  yuz  beradi.  Bunda 



qaytgan  nurlar  bir  –  biridan  emissiya  hodisalariga  mos  holda  farqlanadi.  Emissiya 

hodisalari  modda  tarkibidagi  atomar  yoki  molekulyar  bog‗lanishlarga  bog‗liq. 

Yuqorida,  nurlar  dastasining  modda  hajmidagi  atom  yoki  molekulalar  bilan  o‗zaro 

ta‘siri  haqida  aytib  o‗tgan  edik.  Biroq,  nurlar  dastalarining  atom  yoki  molekulalar 

bilan  o‗zaro  ta‘siri  mexanizmlari  ochiq  qolgan  edi.  Quyidagi  bandda  bu 

mexanizlarni  ko‗rib chiqaylik.   

 

 

 



 

2.5 – rasm. Skaner qiluvchi  elektron  nur mikroskopining  sxemasi. 



 


51 

 

 



2.6 – rasm. Ion nur dastalaridan foydalanish sxemasi 


Download 1,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish