Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Invers bandlik va kogarent nurlanish hosil qilish. 

Sof  yarimo’tkazgichli  erkin  elektronlarni  va  kovaklarni  isssiqlik  ta’siridan 

tashqi  katta  energiyali  (tezlikdagi)  elektronlar,  radioaktiv  nurlanish    yokifotonlar 

oqimidan  hosil  qilish  mumkin.Ushbu  usulning  sxematik  chizmasi  25  rasmda 

tasvirlangan. 

 

Plastinkaning  olti  tomonidan  ikki  qarama  qarshi  tomoni  25  rasmdagidek 

silliqlangan va ular optic ko’zgu vazifasini bajaradilar. Qolgan tomonlari g’adir budur 

qilib ishlov berilgan  

  

Energiyasi  50  va  100  keV  oraliqdagi  elektronlar  oqimi  yassi  plastinka  ichiga 

kirib  boradi  va  undagi  bog’langan  elektronlar  bilan  to’qnashib,  ularni  uzib  valent 

sohadan o’tkazuvchanlik sohasiga o’tkazadilar 

 Bu  zarrachalar  o’tkazuvchanlik  sohasining  tubida  to’planadi.  Valent  sohada 

bog’lanishda  uzilgan  elektrolar  o’rnida  esa  kovaklar  paydo  bo’ladi.va  ular  valent 

sohaning yuqori qismida to’planadi. 

 Bu  sohada  o’tkazuvchanlik  sohadagi  erkin  elektronlar  oqimi  termodinamik 

muvozanat  holatdagi  yarimo’tkazgichning  o’tkazuvchanlik  sohadagi  erkin 

elektronlaridan ko’p. 

---

 

Bo’ladi va o’z navbatida valent sohadagi kovaklar soni termodinamik muvozanatdagi 

yarimo’tkazgichning    valent  sohadagi  kovaklar  sonidan  ortiq  bo’ladi.  Sof 

yarimo’tkazgichning ushbu holati invers bandlik holati deyiladi. 

 

Sof yarimo’tkazgich hajmining biror nuqtasidagi zarralarning issiqlik ta’siridan 

tartibsiz  harakati  natijasida  erkin  elektronlar  va  kovaklar  uchrashib,  rekombinatsiya 

natijasida  nurlanish  beradi.Bu  nurlanish  barcha  yo’nalishlarda  tarqaladi  va  sirti 

ko’zgu  bo’lgan  tomonlardan  ko’proq  aks  etadi.  Bu  nurlanish  invers  bandlik  hosil 

bo’lgan  yarimo’tkazgichdan  o’tishi  natijasida  kovaklar  va  elektronlar  bilan 

ta’sirlashib  ularni  majburlab  rekombinatsiyalashtirishi  natijasida  parametrlari 

bo’yicha  o’ziga  aynan  o’xshagan  hamda  tarqalish  yo’nalishi  bilan  mos  tushgan 

majburiy  nurlanishlarni hosil  qiladi.  UUshbu  yo’nalishda tarqalayotgan nurlanishlar 

yarimo’tkazgichning ko’zguli sirtidan ko’p martalab aks etib yarimo’tkazgich ichidan 

ko’p marta o’tishi natijasida electron va koval;arning majburiy rekombinatsiyalarini 

tashkil  etadi  va  majburiy  nurlanishlar  miqdori  ortib  boradi.  Bu  jarayonda                  

nurlanish  yarimo’tkazgichning  ko’zguli  sirt  tomonlaridan  chiqib  turadi.Albatta  bu 

jarayon  uzluksiz  davom  etishi  uchun  yarimo’tkazgich  plastinkaga  tashqaridan 

uzluksiz  ravishda  elektronlar  kiritilib  turishi  kerak.  Tajribadan  ko’rsatilishicha  bu  

usuldagi damlash jarayonida yarimo’tkazgich plastinka tez qizib ketadi. 

---

 Shuning uchun majburiy ravishda sovutilib turishi zarur.