Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

IV Oshqozon osti va buyrak usti bezlari.

Me'da osti bezi.Bu bez qorin bo'shlig'ining yuqori bo'limida, me'daning orqasida joylashgan.Kichik maktab yoshidagi bolalarda u kichikroq bo'lsa shakli jihatidan xuddi katta odamlarnikidek bo'ladi.

Me’da osti bezining boshchasi, tanasi va dumi tavofut qilinadi. Boshchasini o'n ikk: barmoq ichak o'rab turadi. dumi esa chap tomonga chiqib turadi. Uning sekretor hujaylari me'da osti shirasini ishlab chiqaradi.bu shira bez yo'lidagi o'n ikki barmoq ichakka quyiladi.Bundar.tashqari bezning maxsus qismlari.ya'ni orollari insulin degan gormonni ishlab chiqaradi. Bi: gormon to g'ridan-to'g'ri qonga o'tadi. Demak.me'da osti bezi aralash, ichki va tashqi sekretsiya bezidir.

Me'da osti bezini fermentlari tiniq suyuqlik bo'lib, unda oqsillar.yog'lar va uglevodlarga ta’sir qiladigan fermentlar bor. O'sha fermentlarning asosiysi tripsinogendir. Tripsinogen fermenti ingichka ichak shirasining enterkinaza degan fermenti ta'sirida ak tiv shaklga - tripsinga aylanadi. Tripsin pepsindan farq qilib, kuchsiz ishqoriy, neytral yoki kuchsiz kislotali muhitda yaxlit oqsillar va bularni parchalanishi mahsulotlari (albumozalar hamda peptonlar) ni aminokislotalargacha parchalaydi. Aminokislotalar ingichka ichak vorsinkalaridan so'rilib qonga o'tadi.Amilaza fermenti kraxmalni disaxaridlargacha, maltaza esa disaxaridlarni qonga so'rila oladigan monosaxaridlargacha (glyukozagacha) parchalaydi. Lipaza fermenti emulsiya holidagi yog'larni glitserin va yog' kislotalariga parchalaydi, bu moddalar ishqorlar bilan birikib, erivdigan sovunlar hosil qiladi va limfa

14

sistemasiga so'riladi. Lipaza fermentini o't kislotalari aktivlashtiradi.

Me'da osti bezi shirasining miqdori va tarkibi ovqatning tabiatiga bog' liq. Uglevodli ovqatga me'da osti bezidan eng ko’p miqdorda ajralib chiqadi. Go'shtli ovqatga birmuncha kamroq va vog'larga vana ham к am shira ajraladi.

Me'da osti bezidan shira ishlanib chiqishini nerv sistemasi boshqarib turadi va bu ta'm bilish retseptorlarining ovqat hazm qilish ta'sirlanishiga javoban reflektor yo'l bilan ro'y beradi. Xlorid kislota yog'lar va ularning parchalanish mahsulotlari (yog' kislotalari va sovunlar) suv, alkogol me’da osti bezi sekretsiyasini neyrogumoral yo'l bilan qo'zg'atadigan moddalar ekanligi aniqlangan. Bundan tashqari me'da osti bezining faolivati yuqorida aytib o'tilgan simpatik nerv orqali o'n ikki barmoq ichakka ta’sir ko’rsatadigan va unda sekretin deb ataladigan, qon orqali me'da osti bezining sekretor hujayralariga ta'sir ko'rsatadigan moddalarga bog'liq.