Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Kasb-hunar ta‘limi (4 yil) – o’rta ma‘lumot va kasb-hunar beradi (95 %). Shuningdek, kasb-hunar shogirdligi (1-3 yil) o’quvi ham mavjud.

Oliy ta‘lim – universitet va institutlarda amalga oshiriladi. O’qituvchilar universitetlarning pedagogika fakultetlarida tayyorlanadi.

Boshlang’ich sinflarda – umumta‘lim asoslari (o’qish, yozuv, hisob malakalari) shakllantiriladi. O’quv soatlarining yarmi ona tiliga, chorak qismi matematikani o’rganishga ajratiladi. Qolgan soatlar – rasm, musiqa, mehnat, jismoniy tarbiyaga ajratiladi. Qisman tabiatshunoslik va tarixga doir ilmlar beriladi. Shunga qaramasdan boshlang’ich ta‘lim muddatlari turlicha (Germaniya – 3 yil, Chexoslavakiya – 4 yil), Bolgariya, Vengriya mamlakatlarida boshlang’ich sinflar o’quvchilari to’garaklar (raqs, harakatli o’yinlar) ga ham jalb qilinadi.

Germaniyada o’quv rejasida I sinfga 21 soat, II sinfga 24 soat, III sinfga 26 soat (nemis tili, vatanshunoslik, matematika, mehnat, maktab qoshidagi uchastkada ishlash, rasm, musiqa, jismoniy tarbiya) ajratilgan.

CHexoslavakiyada o’quv rejasida I sinfga - 20 soat, II sinfga - 22 soat, III sinfga – 24 soat, IV sinfga – 24 soat ajratilgan.

Bolalar maktabga qabul qilinishidan oldin tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. Ko’p mamlakatlarda 1-2 yillarda sinfda qoldirilmaydi.

Kuni uzaytirilgan guruhlarda o’quvchilarning 60-70 % i qamrab olingan.

Hozirgi kunda pedagogik texnologiyaga asoslangan yangi o’quv dasturlari va rejalari joriy etilmoqda. Ta‘lim jarayoniga axborot texnologiyalari keng miqyosda kirib borayotir.

Germaniyada maktab ishlarining paydo bo’lishi xristianlik paydo bo’lgan VII asrga kelib taqaladi. Ko’pgina manastir va cherkovlar ochilishi bilan manastir va cherkovlar maktablari ochilgan. Yer egalari, ya‘ni, aristokratlarning (oq suyaklar) bolalari ritsarlik tarbiyasini olganlar. Dvaryan qizlari uchun esa ayollar manastirlik maxsus maktablariga borishgan. XII-XIII asrlarga kelib ta‘lim tizimiga ham o’zgarishlar sodir bo’lgan, shahar maktablari, litsey, tsex maktablarini ochish huquqiga ega bo’ldilar. Bora-bora davlat rivojlanib borishi bilan ta‘lim tizimiga ham o’zgarishlar sodir bo’la boshladi.

O’rta maxsus kasb-hunar kollejlari, institutlar va universitetlar (va ularga) tashkil etila boshladi. Shuningdek, Germaniya oliy maktab sistemasining o’zagi universitetlar va ularga tenglashtirilgan oliy o’quv yurtlaridan tashkil topgandir. Mazkur oliy o’quv yurtlarining bitirishda magistr unvoni va diplomini olish uchun davlat imtihonlari topshiriladi. Bu yerda kondidatlik dissertatsiyasini yoqlashga qadar o’qishni davom ettirish mumkin.

Germaniya oliy o’quv yurtlarining ikkinchi guruhini ixtisoslashtirilgan oliy o’quv yurtlari tashkil etadi. Bu turdagi oliy o’quv yurtlarining shuhrati tobora oshmoqda. Ulardan o’quv jarayoni kasb bilan bog’liq amaliy yo’nalishga ega bo’lib, muxandislik ixtisosligi qishloq xo’jaligida yoki bir necha korxona va zavodlarga ishlaydi.

Davlat xizmatida bironta lavozimni egallash imkoniyatini beradigan ixtisosliklar bo’yicha ta‘limning birinchi davri oxirida davlat imtihonlari tashkil etiladi. Muxandislik ixtisosini egallagan talabalar majburiy tartibda yuqori kurslarda ishlab chiqarish amaliyotini o’tishlari yoki amaliy ishlab chiqarish masalalari tahlili keng yoritilib beradilar. Germaniyada yashash, oziq-ovqat va o’quv qo’llanmalar uchun sarflanadigan harajatlardan tashqari ta‘lim olish bepul. Ular ota-onalarning yordamiga tayanganlar yoki bo’sh vaqtlarda ishlab o’qishlari uchun o’zlari pul topganlar.

Oliygohga kirish huquqiga gimnaziyani 13 yillik ta‘limni tamomlaganligi to’g’risidagi shahodatnomasi bo’lgan shaxslar egadirlar. Gimnaziyaga boshlang’ich maktabni 4 yillik tugatganlar kiradi. Umuman olganda o’quvchilarning 40 % i gimnaziyalarda, 35 % i asosiy o’rta maktablarda ta‘lim olishadi.

Mazkur maktablar ularga hunar-texnika bilim yurtlarida va ishlab chiqarishda .shogirdlik tizimi bo’yicha o’qish huquqini beradi. O’quvchilarning 20 %i 6 yillik real maktabda ta‘lim oladi. Uni tugatgach, o’qishni yuqori kasbiy maktab va keyinchalik professional oliygohlarda davom ettirish mumkin. Gimnaziyaning 80 % o’quvchilari to’liq kursni o’qishadi. So’ngra oliy o’quv yurtlari bo’yicha tarqatadigan Dortmund markaziga ariza topshiradi.

1987 yilda oliygohlarda 230 ming kishi qabul qilingan. Maktabni bitirgandan so’ng, bir necha yil o’tgach, o’qishga kirganlar 68 %, kasbga ega bo’lgan, ishlagan va armiyada xizmat qilganlar 28 % ni tashkil qiladi.

Xulosa qilganda, german maktab ta‘limi tizimi G’arbiy Yevropa ta‘lim tizimi an‘analari izidan bormoqda. Unda o’quvchilarni 10 yoshdan boshlab bo’lg’usi mutaxassisliklarga tayyorlab boradilar va bunga 30 % ga yaqin vaqt sarflanadi.

Maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta‘lim tizimida ham muhim bosqich hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bog’chalarni mablag’ bilan ta‘minlash turli jamoat tashkilotlari xayriya birlashmalari, korxonalar xususiy shaxslar doimiy muassasalar zimmasidadir.

Majburiy ta‘lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan bolalarga tegishli ya‘ni bu jarayon 21 yil davom etadi. Bundan 9 yillik maktabda to’la haftalik o’qishda o’qiydi. O’qish davlat maktablarida tekin. Boshlang’ich maktabdan so’ng o’quvchilar yo’nalish bosqichidagi maktabda o’tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqichidagi yo’nalish maktablarda maxsus dastur asosida o’qiydilar.

The educational system of Germany is underlying to continuous changes and reforms. Main point in the last years was the reorganization of the Gymnasium. The nine year education was changed into an eight year education to get the Abitur. Furthermore, the academic system had changed because of the Bologna reform. The degrees obtained are now called Bachelor and Master.

Free Education in Germany Studying in Germany requires the graduate degree Abitur or the advanced technical college entrance qualification. International students have to show a similar graduate degree. Until now it was not possible to build a central organization for application and award of university places. Because of this the applications still need to be sent to every university or advanced technical college.

The admission requirements are also defined by the universities. Therefore, they can be different for the same subjects at different universities. In Germany there are three different kinds of advanced colleges or universities. Arts, film or music advanced colleges offer practical education in the artistic subjects. Advanced technical colleges however, cover the scientific and social subjects. They also set value on practical experiences in their education. The third category is the so called university. They offer all different kinds of subjects. Practical experience is an important point as well but the universities are especially famous for their firm theoretical education.

Another differentiation can be made between public and private universities. Public universities are financed by the government and do not charge tuition fees as of October 2014 in the entire country.

Private universities in contrast are financed by the fees paid by students and these can be quite expensive. In Germany can be found much more public universities than there are private ones. German law says that education should be offered to everyone and everyone should be able to afford adequate education. Therefore, German has decided to abolish tuition fees in all public universities in the country. Moreover, there are numerous possibilities to get help from the government, for example Bafög-money.

The studies in Germany are in some aspects more theoretical than in other countries and they consist of many lectures from the professor. In the lecture there are all students of one year and there are just a few exercise lessons in which the theoretical part can be practiced and proofed in reality. At the end of every term the students get grades for their final examination and for speeches, assignments and practical projects. Depending on the subject the composition of these parts can differ. Practical education can also be offered in internships which are an obligation in some subjects. For some weeks or months the students have to work in a company and use their theoretical knowledge in real life situations to gain experience. This is also a good chance to find a job for the working life after university. The graduate degrees from university are accepted and estimated worldwide. The education at German universities is considered as a good one. The first graduate degree can be obtained after six to eight terms and is called Bachelor.

Afterwards it is followed by the Master degree after another two to four terms. Both degrees require passing the exams and writing a specific graduate thesis. For the subjects medicine, dentistry, law and pharmaceutics as well as the teaching degree another degree is required which is called Staatsexamen. After the Master degree students can also do their graduation to get their doctor’s degree. Academic education in Germany should give firm basic knowledge.²

Ta’kidlabo‘tishjoizkiGermaniyaningbozoriqtisodiyotigao‘tishyo‘libizningRespublikamizdagigao‘xshabketadi. IkkiGermandavlatibirlashgandankeyinsobiqGermaniyaDemokratikRespublikasidata’limniislohqilishbo‘yichaolibborilayotganishlarhambizningsharoitimizgama’qulkeladi.

GermaniyaninghozirgidavrmaorifidagiasosiymuammosisobiqGDRdagita’limnibirxilmilliymeyorgasolishdaniboratdir.

Avvalamborshunita’kidlashkerakki, Germaniyadata’limdavlatvajamiyattomonidanardoqlanayotgansohabo‘lib, umamlakatningiqtisodiyjihatdantaraqqiyetganmamlakatlarichidakuchlioltilikkakirgan.

Germaniyata’limtizimlariningbayoniquyidagicha: Germaniyadata’limtizimi: maktabgachatarbiyatizimiGermaniyata’limtizimidahammuhimbosqichhisoblanadn. Uning 100 yildanortiqtarixibor. Bolalarbog‘chalarita’limningquyibosqichihisoblansada, lekinudavlattizimitarkibigakirmaydi. Bog‘chalarnimablag‘bilanta’minlashturlijamoattashkilotlarixayriyabirlashmalarikorxonalarxususiyshaxslardiniymuassasalarzimmasidadir. Ota-onalarbolalarbog‘chalarigao‘zfarzandlarinitarbiyalanganliklariuchunanchamiqdordapulto‘laydilar. 3 yoshdan 6 yoshgachabolalarning 80% bog‘chalargaqatnaydi. Germaniyadaodatdabolalarbog‘chadatushgachatarbiyalanadilar. Kunningyarmidaesauydaoiladabo‘ladilar. Germaniyadakuniuzaytirilganbog‘chalarhambor.

Majburiyta’lim 6 yoshdan 18 yoshgachabo‘lganbolalargategishli. Bujarayon 12 yildavometadi. Bundan 9 yillik (ba’zijoylarda 10 yil) maktabdato‘lahaftaliko‘qishnibitiradi, keyinhunar-texnikabilimyurtidato‘labo‘lmaganhaftaliko‘qishdao‘qiydi. O‘qishdavlatmaktablaridatekin. Maktabo‘quvchilarigao‘quvqo‘llanmasi, asosandarsliklarbepulberiladi. Xususiymaktablarozroq. O‘qish 6 yoshdanboshlanib, 4 yildavometadi (faqatBerlinda 6 yil). Boshlang‘ichmaktabdanso‘ngo‘qituvchilaryo‘nalishbosqichidagimaktabgao‘tadilar. Buyerda 5-6 sinfbosqichdagiyo‘nalishmaktablardamaxsusdasturasosidao‘qiydilar. Keyinnavbatdagimaktabtipigako‘chadilar:

Bular: asosiymaxsusmaktabrealbilimyurtlari. Deyarli 30% bolaasosiymaktabgao‘tadi. 9 yoki 10 yilliko‘qishtugatilgandankeyinkasbiytayyorgarlikkao‘tiladi. Maxsusmaktablardanuqsongaegabo‘lganbolalaro‘qiydi. Realbilimyurtlarasosiymaktabvayuqorimaktabo‘rtasidaturadi. Qoidagako‘rabuyerdao‘qish 6 yildavometadi (5-13 sinfgacha) vato‘lama’lumotberishbilantugallanadi. Bilimyurtinitugatganlaro‘rtamaxsuso‘quvyurtigayokiyuqoribosqichdagihunar-texnikamaktabigakiribo‘qishhuquqigaegabo‘ladi. Germaniyadagimnaziyalarhammavjud. Ular 5-13 sinflarnio‘zichigaoladi. 11-13 sinflaroliyo‘quvyurtlarigatayyorlashvazifasinihambajaradi.

Gimnaziya ni bitirganlik haqidagi yetuklik attestati oliyo‘quv yurtida o‘qish imkonini beradi. Germaniya ta’limitizi mida hunarta’limimuhimahamiyatgaegachunkiyuqorimalakaliishchilargabo‘lgantalabkuchlidir. To‘liqsizo‘rtamaktabnibitiruvchilarning (9-10 sinflar) 79%) to‘liqo‘rtamaktabnibitiruvchilarningesa 20% hunarta’limitizimidabilimolishnidavomettiradilar. Aksariyathollardao‘qishmuddati 3-3,5 yilnitashkiletadi. O‘qishuchbosqichdaniboratbo‘libbirinchiyiliasosiyhunarta’limiberiladi. Bungao‘qitilayotgankasbgataaluqlimaxsusfanlardannazariyasoslashberilibyirikkorxonalardaamaliymashg‘ulotlaro‘tkaziladi. Ikkinchiyildavomidamaxsushunarta’limiberiladi. O‘quvchiningbirinchiyildanikkinchiyilgao‘tishsinovimtihonlario‘tkazilib, o‘qishnidavomettiruvchiyoshlartanlabolinadi. Uchinchiyildavomidamaxsushunarta’limiyanadachuqurlashtirilibboriladi. Bitiruvimtihonlarimaxsuskomissiyatomonidanqabulqilinadi. Komissiyaa’zolarikorxonalarningyetakchimutaxassislarifederalyerlardagisanoatpalatasihunarmandchilikpalatasivakillaridantashkiltopadi. Hunarmaktablariningdiplomlarioliyo‘quvyurtlarigakirishuchunhuquqbermaydi. Buninguchun 1 yilliktayyorlovkurslarinitugatishtalabetiladi. O‘qishgaqabulqilishimtihonsizmaktabta’limito‘g‘risidagihujjattaasosanamalgaoshiriladi.

Oliymaktabo‘z-o‘ziniboshqarishhuquqigaega. Oliyo‘quvyurtinishtatdagirektoryokibirnechayilgasaylanganPrezidentboshqaradi. O‘z-o‘ziniboshqarishdavazifalarianiqtaqsimlabberilganbirnechaguruhlarbosqichma-bosqichishtirokitamoyiligaamalqilinadi. Uningtarkibigaprofessor-o‘qituvchilar, o‘qituvchilar, ilmiyxodimlarvaboshqaxodimlarkiradi. Tinglovchilaro‘qishierkintashkiletilgan. Ko‘psonlio‘quvbosqichlaribilanbirgao‘quvrejalaritaklifetiladi. O‘qishgahaqto‘lanmaydi. Agartinglovchiyokiularningota-onalarioziq-ovqatxarajatlariniko‘taraolmasao‘qishuchunmoliyaviyyordamko‘rsatishto‘g‘risidagafederalqonungako‘raularmoliyaviyyordamoladilar. Buyordamningyarmistipendiyagaqo‘shibberilsaikkinchiyarmiqarztariqasidaberiladi.

Mamlakatdata’limniislohqilishmasalasiko‘pdanbuyonmuhokamaqilinmoqda, bundao‘quvjarayoniniqisqartirishtaklifqilinmoqda. Hoziruniversitetlardatinglovchilar 7 yilo‘qiydi. Ularo‘qishgakirganlarigaqadarkorxonalardabirnechayilishlashlariyokibundesverdaxizmatqilishnihisobgaolsaktinglovchilarxaqiqiymehnatfaoliyatlarinianchakechboshlayotganliginitushunamiz.

Shunita’kidlashlozimkiGermaniyata’limio‘zigaxosyo‘nalishgajudamurakkabtizimgaega

GermaniyaFederativRespublikasi 16ta mustaqilFederativyerlar(viloyatlar)daniboratbo’lib, harbirishakliga ko’ra turlicha bo’lganta’limtizimiga ega. Ta’limmuassasalari asosandavlattasarrufida bo’lib,ularuchunta’limdasturiga tegishlibo’lgandavlatko’rsatmalarimavjud.

Ta’limnijoriyqilishva boshqarishFederalyerlar(FE) hukumatiningkonpetentsiyasigakiradi, lekinmarkaztomonidanumumiyraxbarlikhambor: ta’limvazirligita’limsiyosatikontseptsiyasiniishlabchiqadi, OO’YUlarinikengaytirishga mablag’ ajratadi.

GFRkonstitutsiyasiga ko’ra harbirFederalYero’zhududidagimaktabva oliyta’limnirejalashtirishva amaliyotga tadbiqetishbo’yicha o’zijavobberishga qaramay, barcha FederalYerlarva Federalhukumatumumta’limva oliyta’limmuassasalarida o’qitishkurslarida birliknita’minlashmaqsadida xamkorlikqiladilar. Federal organlarva FederalYerlarningta’limsohasibo’yicha siyosatikelishilgan: ta’limningdavomiyligi, ta’tillar, o’quvdasturi, imtixonlarnio’zaro tan olish, attestatlar,maktabnitugatganligi xaqida guvohnoma, diplomlar, unvonlarshularjumlasidandir.