Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

7-Mavzu: Oliy ta’lim tizimining tipologik- tasnifiy mezonlari va ta’lim muassasalari nufuzi

Reja

1. 
   Jahon mamlakatlari oliy ta’lim tizimi.
   
2. 
   Iqtisodiy rivojlangan davlatlar ta’lim tizimi.
   

Tayanch tushunchalar: Jahon mamlakatlari, integrasion jarayon,gomogenlar,yarimgomogen, gegeron.

Dunyo ta’lim makonining yuzaga kelishi, faol integratsion jarayonlar, ta’limni “inson kapitali” sifatida e’tirof etilishi, ma’lumot haqidagi diplomlarning dunyo bo’ylab tan olinishi chet el tajribasini o’rganish jarayonini tezlashtiradi.

1997 yilda XTSK (Xalqaro ta’lim standart klassifikatsiyasi) yangilandi. Unda yettita bosqich ko’rsatilgan. 0 – maktabgacha ta’lim; 1 – boshlang’ich ta’lim; 2 – o’rta ta’limning birinchi bosqichi; 3 – o’rta ta’limning ikkinchi bosqichi’ 4 – o’rta ta’limdan keyingi ta’lim (oliy ta’lim emas); 5 – oliy ta’limning birinchi bosqichi; 6 – oliy ta’limning ikkinchi bosqichi – oliy ta’limdan keyingi ta’lim.

Jahonta’limtizimining ko’p omilliko’rinishga egaligi metablokli, makroregional va alohida davlatlardaga ta’lim tizimini tahlil etishga imkon beradi. Jahon ta’lim tizimining o’zaro aloqadorligi va o’zaro harakati belgilariga ko’ra regionlarni birnechaturga bo’lish mumkin:

Birinchi turga integrasion jarayongeneratorlari hisoblangan regionlar kiradi. Bunday regionga eng yorqin misol sifatida G’arbiy Yevropani keltirish mumkin. Birlik g’oyasi 1990 yillardan G’arbiy Yevropa davlatlarida ta’lim islohotlarining asosiga aylandi. Birinchi turga mansub regionlarga shuningdek, AQSHva Kanada kabilarnihamkiritishmumkin. Jahonda integratsionjarayonlarninggeneratorisifatida yangi Osiyo-Tinchokeaniregionihamshakllanmoqda. Unga Koreya, Tayvan, Singapurva Gonkong, shuningdek, Malayziya, Tayland, Filippinva Indoneziyakabidavlatlarnikiritishmumkin.

Ikkinchiturga integratsionjarayonlarga muvaffaqiyatlijavobqaytarayotganhududlartegishli. Birinchinavbatda buLotin Amerikasidavlatlaridir. Tarixda bo’lganisingaribugungikunda hamLotin Amerikasiga integratsiono’choqlarzonasisifatida AQSHva G’arbiyYevropa tomonidanta’sirko’rsatilmoqda.

Uchinchiturga ta’limjarayoniintegratsiyasiga kame’tiborqaratayotganregionlarkiradi. Mazkurguruhga Saxara janubidan boshlab Afrika davlatlariningkatta qismi, janubiyva janubiy-sharqiy Osiyoningqatordavlatlari, Tinchva Atlantika okeanihavzasidagiuncha katta bo’lmagan oroldavlatlarinikiritishmumkin. Afrika davlatlarida maktabta’liminingdavomiyligiminimaldaraja – 4 yildankam. Mazkurhududlarda aholiningko’pchiligisavodsiz. Masalan, janubiySaxarada yashovchi 140 mln afrikaliksavodsizligicha qolmoqda. Maktabta’limidavomiyliginingengpastligiNigeriyada – 2,1 yil, keyinBurkina-Fasoda – 2,4 yil, Gveniyada –2,7 yil, Jibutida –3,4 yil.

XX asrning oxiriga kelibqatoriqtisodiy, siyosiy, ijtimoiysabablarga ko’ra ta’limninguzluksizligiva integratsionjarayonlarda og’ishlarkuzatilayotanhududlar ajratibko’rsatildi. Bundayhududlarga arabdavlatlari, SharqiyYevropava SobiqSSSRdavlatlarikiradi. Arabdavlatlarida ichkiintegratsiyaga tayanadiganto’rtta subregionnishakllantirisha intilishkuzatilmoqda. Buhududlarga: Mag’rib (Liviyabilanbirga), YaqinSharq (Misr, Iroq, Suriya, Livan, Iordaniya), Forsko’rfazi (Saudiya Arabistoni, Quvayt, BAA, Qatar, Ummon, Baxrayn), Qizildengizbo’yiva Mavritaniyadavlatlari.