Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo‘limi

&2.4. Kvant chuqurliklari asosidagi lazerlar 

 

 

Kvant  tuzilmalar  lazerlar  tayyorlashda  muvaffaqiyatli  qo`llanilmoqda. 

Bugungi  kunda  kvant  chuqurliklar  asosida  yaratilgan  samarali  lazer  qurilmalari 

iste'molchilar  bozoriga  yetib  bordi  va  tolali  optik  aloqada  muvaffaqiyatli 

qo`llanilmoqda.  Qurilmalar  tuzilishi  va  ishlashi  quyidagicha:  birinchidan,  har 

qanday  lazer  uchun  energetik  sathlarning  invers  zichlanishini  oshirish  lozim. 

Boshqacha  aytganda,  yuqori  energetik  sathda  quyi  sathdagiga  qaraganda  ko`proq 

elektronlar  joylashishi  kerak  bo`lib,  termik  muvozanat  holati  paytida  buning  aksi 

---

 

64 

bo`ladi. Ikkinchidan, har bir lazerga optik rezanator yoki elektromagnit nurlanishni 

ishchi hajmga to`playdigan qaytargichlar sistemasi zarur. 

      

Kvant  chuqurlikni  lazerga  aylantirish  uchun  uni  elektronlar  kiruvchi  va 

chiqib  ketuvchi  ikki  kontaktga  ulash  lozim.  Kontakt  orqali  elektron 

o`tkazuvchanlik sohasiga kirgan elektron sakrab, o`tkazuvchanlik sohasidan valent 

sohasiga o`tadi va ortiqcha energiyasini kvant, ya'ni elektromagnit to`lqin shaklida 

nurlantiradi. Keyin valent sohadan boshqa kontakt orqali chiqib ketadi. Lazer hosil 

qilgan  elektromagnit  nurlanish  asbobning  markaziy  ishchi  sohasida  to`planishi 

lozim.  Buning  uchun  ichki  qatlamlarning  sindirish  ko`rsatkichi  tashqarinikidan 

katta  bo`lishi  kerak.  Ichki  soha  to`lqin  uzatgich  vazifasini  o`taydi  deyish  ham 

mumkin.  To`lqin  uzatgich  chegaralariga  qaytaruvchi  oynalar  o`rnatilib,  ular 

rezonator vazifasini bajaradi. 

 

 

Kvant  chuqurliklar  asosidagi  lazerlar  oddiy  yarim  o`tkazgichli  lazerlarga 

qaraganda  qator  afzalliklarga  ega.  Ularga  quyidagilarni  kiritish  mumkin:  genera-

tsiyalanayotgan  lazer  chastotasini  boshqarish  imkoni,  optik  nurlanishda  befoyda 

so`nishning  kamligi,  invers  zichlanishni  hosil  qilish  elektron  gazlarda  osonligi 

tufayli  kam  tok  talab  qilinadi  va  ko`proq  yorug‘lik  beriladi.  Shu  tufayli  ularning 

foydali ish koeffitsienti 60 foizgacha yetadi.

  

  

26-rasm. Nanoelektron lazerlar 

 

 

Nanoelektron  lazerlar  tuzilishi  va  ishlash  prinsipiga  ko`ra,  gorizontal 

rezonatorli nanoelektron lazerlari, vertikal rezonatorli nanoelektron lazerlari hamda 

optik modulyatorlarga bo`linadi. Quyida ularni ko`rib chiqaylik. 

---

 

65