Z ibodullayev

20.2.3.  Trankvilizatorlar
«Trankvilizatorlar»  atamasi  lotincha  so‘z  bo‘lib,  tranquilloare, 
ya’ni tincblantiraman,  degan  m a’noni  anglatadi.  1957-yili,  asosan, 
nev-rozlarni  davolashda  ishlatiladigan  tinchlantiruvchi  xususiyatga 
ega boMgan  dorilar 
trankvilizatorlar
 deb atala boshlandi.  Bu dorilar 
nevrozlarda  ko‘p  uchraydigan  xavotir,  qo‘rquv  va  asabiylashish- 
larni  yo‘qotadi.  Neyroleptiklardan  farqli  o'laroq,  trankvilizatorlar 
kuchli  an tipsixotikta’sirgaegaemas  vaekstrapiramidal  buzilishlarga 
olib  kelmaydi.
Trankvilizatorlar «anksiolitiklar», ya’ni qo‘rquv va xavotirni oluv- 
chi dorilar deb ham  ataladi.  H aqiqatan ham, trankvilizatorlar dastlab 
qo‘rquv va xavotirlanishni pasaytiradi.  Lekin ular nafaqat anksiolitik 
ta ’sirga, balki uxlatuvchi, tutqanoq xurujlarini va mushaklar tonusini 
pasaytiruvchi xususiyatlarga ham   ega.  Trankvilizatorlar bemorlarga 
neyroleptiklar yoki analgetiklar bilan  birga berilsa,  psixonevrologik 
sindromlarda kuzatiladigan turg‘un og‘riqIarga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. 
T rankvilizatorlardan  g ipn o tik   seanslarni  o ‘tkazayotganda ham 
foydalanish  mumkin.
Bugungi kungacha trankivilizatoriarning ta ’sir qilish  mexanizmi 
toMaligacha o ‘rganilmagan.  Bu dorilar limbik sistemaning qo‘zg‘aluv- 
chanligini  pasaytiradi,  bosh  miya  katta  yarim  sharlari  po‘stlog‘ida 
torm ozlanish  jarayoniga  ta ’sir  k o ‘rsatadi.  U lar  bosh  miyaning 
noradreneigik, serotoninergik va dofaminergik sistemalariga ham ta’sir 
qiladi. Trankvilizatorlar polisinaptik spinal reflekslarga tormozlovchi 
ta ’sir  ko‘rsatishi  hisobiga  mushaklar tonusini  pasaytiradi.
T rankvilizatorlar  ruhiy  kasalliklarda  kuzatiladigan  gallutsi- 
natsiyalar,  alahsirashlar,  affektiv,  fobik vaipoxondrikbuzilishlarni 
yo‘qota olmaydi yoki vaqtincha pasaytiradi. Trankvilizatorlarni tavsiya 
qilishda psixopatologik simptomlarning turiga va ular kunning qaysi 
yarmida  paydo  bo‘lishiga  ham  e ’tibor  qaratish  lozim.  Lekin  ba’zi 
dorilar  (masalan,  seduksen)  nevrozning  turli  klinik  ko'rinishlarini 
bir  xil  pasaytirishi  mumkin  yoki  biroz  kattaroq  m iqdorda  tavsiya 
qilingan  boshqa  trankvilizatorlarning  ham  ta ’sir doirasi  kengdir.
Trankvilizatorlarga  elenium,  seduksen,  fenazepam,  tazepam , 
rudotel,  m eprobam at,  mebikar,  trioksazin,  grandaksin  kabi  dorilar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kiradi.  Bu  dorilarning  sinonim lari juda  ko‘p  b o ‘lib  (ba’zan  20  taga 
yetadi),  ularning  nom lanishi  qaysi  firma  to m o n id an  ishlab  chiqa- 
rilganligiga bog‘liq.