|
17.5. Hayz oldi sindromi
Hayz kelishidan oldin ruhiy-asabiy, vegetativ, endokrin va somatik
buzilishlar kuzatilishi mumkin. Ushbu buzilishlar umumiy vegeto-
nevroz ko‘rinishida namoyon bo‘lib, ba’zi mutaxassislar tomonidan
hayz kelishi bilan bog‘lanmay qoladi. Demak, hayz oldi sindromi
deb atalmish affektiv buzilishlar mavjudligini vrachlar doimo yodda
tutishi lozim. Ushbu belgilar hayz kelgandan so‘ng yoki tugagandan
keyin o ‘tib ketadi. Nevrotik belgilarga boy hayz oldi sindromi ayol
kishining ish faoliyatiga, o ‘qishiga va shu kabi faol hayot tarzini talab
qiluvchi vaziyatlarga salbiy ta ’sir ko‘rsatishi mumkin. Bunday paytlarda
u o‘qishga yoki ishga borgisi kelmaydi, uy yumushlarini tashlab qo‘yadi,
um um iy holsizlik kuzatiladi, apatiyaga tushadi, hech kim bilan
gaplashmay uyda yotgisi keladi. Ba’zan vrachlar e’tiboridan ham chetda
qoladigan bu holat oila a ’zolari tomonidan noto‘g‘ri qabul qilinishi
va turli xil majoralarga sababchi boiishi mumkin.
Hayz oldi sindromida yashirish ruhiy-hissiy buzilishlar qo‘zg‘ashi
mumkin. Masalan, depressiyaga moyil ayollarda depressiya, bosh
og‘riqqa moyillarda bosh og‘rig‘i, yurak qon-tom ir kasalliklariga
moyillarda kardialgiyalar, oshqozon-ichak sistemasi kasalliklariga moyil
ayollarda psixosomatik buzilishlar kuzatilishi mumkin. Bosh og‘riq
bilan keladigan sindrom larda hayz migreni alohida o ‘rin kasb etadi.
Bunda hayz yaqinlashgan sayin migren xurujlari kuchayib kelaveradi,
hayz tugagandan so'ng o ‘tib ketadi. Shuningdek, o ‘z -o ‘zidan yig‘-
lash, fikrlarning chalg‘ib ketishi, parishonxotirlik, xavotir, uyqu
chanlik, kardiofobiya, ko‘krak uchida og'riqlar, elektrolitlar alma-
shinuvining buzilishi hisobiga oyoq-qo‘lning shishishi, qabziyat,
bo‘g‘imlarda og‘riqlar va boshqa psixosomatik buzilishlar kuzatiladi.
Hayz oldi sindromi faqat m onosim ptom lar bilan ham nam oyon
bo'lishi mumkin, m asalan, bosh aylanishi sindromi bilan. Buning
asl sababi neyroregulator buzilishdir, buni b a ’zan shifokorlar
kamqonlik bilan ham bog‘lashadi.
T o‘g‘ri yig‘ilgan anam nez va bemorning shikoyatlari xronologiyasi
hayz oldi sindrom ini aniqlashni osonlashtiradi. Yuqorida ko'rsatib
www.ziyouz.com kutubxonasi
o ‘tilgan sindrom lar hayz kelishidan 5-6 kun oldin kuchayib, hayz
boshlanishi bilan keskin kam aya boshlaydi yoki butunlay yo'qoladi.
Aynan m ana shu holat hayz oldi sindrom ini to ‘g‘ri aniqlashga yor-
dam beradi.
17.6. Klimakterik davrda psixologik o ‘zgarishlar
Sog'lom ayol organizm ida reproduktiv sistema 7-8 yoshdan
boshlab faoliyat ko‘rsata boshlaydi va 60-65 yoshga yetganda, o ‘z
faoliyatini to ‘xtatadi. Reproduktiv sistemada sodir bo‘ladigan orqaga
qaytuvchi o'zgarishlar kliniaks nom ini olgan. Buning natijasida,
aw al hom ilador bo‘lish, keyin esa hayz ko‘rish faoliyati to ‘xtaydi.
Bu davr 10 yilgacha, ba’zan undan ham ortiq davom etishi mumkin.
K lim akterik davr - fiziologik jarayonlardan iborat davr b o ‘lib,
organizmning reproduktiv sistem asida involutsion jarayonlar ustun-
lik qiladi.
Bu davrda aw al h om ilador b o ‘lish, keyin esa hayz ko'rish
to'xtaydi. Bu jarayonni quyidagi davrlarga aj'ratishadi:
• premenopauza— 45 yoshdan m enopauza boshlangunga qadar
davr;
• perimenopauza— prem enopauza davri bilan m enopauzadan
keyingi ikki yil;
• menopauza— so‘nggi hayz;
• postmenopauzal davr— m enopauzadan keyin boshlanadi va
umrning oxirigacha davom etadi.
Prem enopauzal davrning fiziologik kechishida tuxum don funk-
siyasining sekin-asta pasayishi kuzatiladi, bu jarayonning klinik
manzarasi m enopauzaning boshlanganligidan dalolat berib turadi.
Reproduktiv sistemaning postm enopauzal davrida involutiv o ‘zga-
rishlar estrogenlar miqdorining keskin kamayishi hisobiga kechadi.
M enopauza fiziologik jarayon b o ‘lib, ichki a ’zolar va sistem alar
faoliyatiga salbiy ta ’sir ko‘rsatm asdan nam oyon bo‘lishi m um kin.
M enopauzadan keyin ichki a ’zo va to ‘qim alarda o ‘ziga xos qarish
jarayoni boshlanadi, ayniqsa, endokrin bezlarda, jinsiy a ’zolarda
hujayralar hajmining kichrayishi kuzatiladi. Estrogenlar m iqdorining
yetishmasligi sababli osteoporoz rivojlansa, progesteron m iqdori
yetishmasligi ichki a ’zo v a t o ‘q im alardagiperplastik jaray o n larn i
jadallashtirishi m um kin va shu sababli, bachadon yoki sut bezlari
o ‘smasi rivojlanishi m um kin. O rganizm da estrogenlar va proges-
www.ziyouz.com kutubxonasi
teronlar miqdorining yetarli darajada bo'lishi kayfiyatning yuqori
darajada bo'lishiga ham yordam beradi. Shuning uchun ham bu
gormonlarning yetishmovchiligi ruhiyat va hissiyotning turli darajada
ifodalangan buzilishlariga, ayniqsa, xavotirli depressiyalarga sababchi
b o ‘ladi.
Klim akterik davrning fiziologik kechishiga bir qancha omillar
o ‘z ta ’sirini ko'rsatadi, ya’ni homiladorlik va tug‘ish davrlarining
sog‘lom tarzda kechishi, ratsional tarzda ovqatlanish, jismoniy faollik,
zararli odatlar (ichish, chekish) ning yo‘qligi, m ehnat va dam
olishni to ‘g ‘ri tashkil etish va h.k.
Do'stlaringiz bilan baham: |
