Z. D. Rasulova, Sh. H. Quliyeva, A. R. Jo‘rayev texnologiya fanini o‘qitish metodikasi

 
26.5. Estetik tarbiya 
Estetik tarbiyaning maqsad va vazifalari. 
Har bir ota-onada pedagogik 
ichki hissiyot mavjud. Ulardan har kim har xil yoidan foydalanib farzandlarini 
tarbiyalaydilar. Bu bora-da estetik tarbiya eng samarali yo‘llardan biridir. Oilada 
ham, mahallada ham, tanishlar orasida ham estetik tarbiya muhim ahamiyat kasb 
etadi. Shu sababli, el e’zozidagi va xalq e’tiboridagi shaxslarni ibrat-namuna qilib 
ko‘rsatish tarbiya samaradorligini oshirishga muhim g‘oyaviy asosdoir, 
Estetik tarbiyaning asosiy tushunchalaridan biri go‘zallik kategoriyasidir.
 
Uning ma‘nosini talaba-yoshlarga tushuntirish ham mazkur tarbiyaning 
hayotiyligini ta’minlashga katta yordam beradi. Shu sababli go‘zallik 
tushunchasining mazmun-mohiyatini ochib berishga quyidagicha yondashuvlar 
qilishni maqsadga muvofiq deb topdik: 
• 
go‘zallik 
- bu kishining qalbi go‘zalligi; 
• 
go‘zallik 
- bu kishining istarasi issiqligi; 
• 
go‘zallik 
- bu kishining go‘zal xulq egasi bo‘lishi ; 
• 
go‘zallik 
- bu bamisoli daraxt, yaprog‘i - axloq, ildizi - ichki dunyo, 
mevasi - yaxshi fazilat. Xullas, odam bolasidagi go‘zallik - tabiat ato qilgan husn-
jamolidan tashqari, yana eng yaxshi xulq-atvorni, insondagi eng yaxshi fazilatlarni 
o‘z ichiga olgan odamiy-likdan iborat (Mirzakalon Ismoiliy). 
Demak, estetik tarbiya nafosat tarbiyasi ham, odamiylik tarbiyasi ham, to‘la-
to‘kis ahamiyatga ega bo‘lgan go‘zallik tarbiyasidoir. Shu sababli talaba-yoshlarni 
estetik ruhda tarbiyalash g‘oyat murakkab, ko‘p qirrali dinamik jarayon boyib, 
uning yordamida barkamol shaxs tarbiyasi jarayonini olib borishning optimal 
variantlarini qo‘lga kiri-tish mumkin. 

---

282 
Yoshlarni tabiyolashda xalq maorifi sistemasi juda muhim rol o‘ynaydi, 
bular zimmasiga hayotning turli sohalarida aktiv faoliyatga layoqatli bo‘lgan har 
tamonlama kamol topgan ishlar yetishtirish, ularda mehnatga, bilimga muhabbat 
singdirish yosh avlodni kolletivizm , Vatanga cheksiz sadoqat ruhida tarbiyalash 
vazifalari yuklangan. 
Maktabning asosiy vazifasi o‘quvchilarga mehnat tarbiyasi berishdan, ularda 
mehnatga va jamoat mulikga ongli munosobatga tarbiyalashdan kasbga qiziqishi 
va biror kasb egasi bo‘lishni tabiyalashdan iborat. 
Mehnatga va ijtimoyi mulikga ongli munosabat tarbiyalashni mehnatga 
psixologik jihatdan tayorgarlik mehnat sevarlikni tarbiyalashdan boshlash kerak. 
Maktabta mehnatga psixologik jihatdan tarbiyalash balkiy ijtimoyi foydali 
faoliyatga qiziqishni o‘stirishdan va unga kishilik jamiyati uchun mehnatning rolini 
tushunarli kilib izohlab berishdan boshlanadi. Boshlang‘ich siniflarda mehnatning 
faoliyatiga qo‘l mehnati darslari va o‘z o‘ziga mehnat ko‘rsatishning qo‘lda 
yasaladigan formalarida qatnashish jarayonida o‘sadi. 
O‘quvchilar 5 sinifdan boshlab o‘quv ustoxonalari va o‘quv tajriba 
uchaskalarida ishlaydilar. 
Shu vaqtdan boshlab o‘qishi mehnat faoliyatining ijtimoyi ahamyati ularga 
yanada tushunarliroq bo‘lib boradi. Mehnat dars o‘quvchisining vazifasi 
o‘quvchilarda shunday ko‘nikma va malakalar hosil qilgan holda ularni ijtimoiy 
foydali ekanligi tushunarli ish turlari bilan ta’minlashdan iborot. 
Beriladigan mehnat topshiriqlarini o‘quvchilar qo‘lidan keladigan bo‘lishi, 
bajarilgan ishlarni ahamiyatini muntazam ravishda tushuntirib borish mehnat 
sevarlik fazilatini taraqiy etishning asosi bo‘lib hisolanadi. Mehnat kishilik 
jamiyotning normal hayot kechirishi uchun zaruriy shart ekanligi konkret misollor 
bilan o‘quvchilarga tushuntirish kerak. O‘quvchi kishloq jamiyati uchun 
mehnatning ahamiyotini tushuntirish asosida o‘quvchilarni o‘z kuchiga ishonishiga 
asoslanib oldiga kuygan mahsadlarga yorishish imkoniyotini beruvchi optimizm 
kelgusiga ishonich bilan qarash hislarini tarbiyalash imkoniyotiga ega bo‘ladi. 

---

283 
O‘quvchilar o‘quv ustoxanasida ishlaganlarida ularni material va elektir 
energiyasini tejashga, asbob uskunalar, moslamalarini ehtiyot qilishga vaqtdan 
ratsional foydalanishni o‘rgatish kerak. 
Ijtimoiy mulikka ongli munosabati muvaffoqiyatini tarbiyalashning asosiy 
shartlaridan biri o‘quvchining shaxsiy namuna ko‘rsatishi, jihozlar materiallar, 
asbob uskunalarga ixtiyotkorlik 
munosabatida bo‘lishdir. Asbob uskunalariga ixtiyotsizlik bilan bo‘lish ishdan 
chiqarib ko‘yish, brakni yashirishga urinish kabi xollarda shunday ishlarni 
kiluvchilarni o‘qituvchining o‘ziga ayilab qolmasdan. Bundoy o‘quvchilar umumiy 
yig‘ilishlarda muhokoma qilish kerak. 
Texnologiya ta’limi darslarida kasbga havas va mehr muhabbat 
tarbiyalanadi. O‘quvchilarda kasbga mehr tarbiyasining zaruriy sharti ularni 
mehnatga ongli munosabatda bo‘lishlariga yorishishdir. O‘quvchida bunday sifatni 
tarbiyalamay turib kasbga mehr muhabbatni tarbiyalab bo‘lmaydi. 
Texnologiya darslarida iroda va xarakter ham tarbiyalanadi. Mustahkam 
iroda va xarakterni muvoffaqiyat bilan tarbiyalashga qo‘yiladigan eng muhim 
talablardan biri boshlangan ishni oxiriga yetkazishdir. Texnologiya ta’limi 
darslarida bitmagan ish qilinmagan ish degan printsip qo‘llaniladi. Agar o‘quvchi 
o‘ziga topshirilgan ishni ajiratilgan normasida tugata olmasa, unga o‘z ishni 
darsdan keyin yoki maxsus ajiratilgan vaqtda tamomlashga imkon berish lozim. 
O‘quvchi topshiriqni bajarishi jarayonida biror o‘quvchining ishni mustaqil 
ravishda bajara olmayotganligini ko‘rsa unga yordam berish kerak, ammo o‘sha 
o‘quvchiga hech vaqt sen layokatsizsan bu ishni bajarish sening qo‘lingdan 
kelmaydi demasligi lozim. 
O‘quv ustoxanalarida ishlayotganda o‘quvchilarga o‘z mustaqilliklarini 
namoyish qilish uchun imkoniyat yarotish va ularga tashabbuskolikni har jihatdan 
rahbarlantirib turish lozim. 
Berilgan vazifani o‘quvchi mustaqil bajarishi jarayonida topshiriqni to‘g‘ri 
hal qilish yo‘lini tanglash uchun o‘zi mustaqil ravishda harakat kiloyotgan va hech 
kimdan yordam so‘ramayotgan lekin bazi xotolarga yo‘l qo‘yayotgan bo‘lsa ham 

---

284 
o‘quvchi uning ishiga yarolashmasligi lozim. O‘quvchilarni mana shunday 
izlanishiga o‘qituvchidan ularni ishlarini alohida etibor bilan kuzatib borishni, 
belgilangan texnologiyani ayniqsa xafsizlik texnika qoidalarini buzilish xafi yuz 
berganda ularni ishlariga aralashishi, ularning yo‘l qo‘ygan xotolarini ko‘rsatib bu 
xotalarning nimalarga olib kelishi mumkinligini aytib berishni talab etadi. 
Tashabbuskorlik texnika to‘garaklarida texnika oid kechalar, maruzalar, 
munozaratlar 
o‘stiradi. 
Belgilangan 
qoidalarni 
buzish 
tashabbus 
deb 
xisoblanmaydi. 
Tenologiya 
darslari 
jarayonida 
o‘quvchilar 
kollektivizm 
ruhida 
tarbiyolanadi. Ayniqsa o‘qitishni zveno formada tashkil qilib har turli texnik 
modellar tayorlashda, hamda darsni yakuniy qismida bu yaqol ko‘rinadi. Yoshlarni 
mustaqil hayotga va mehnatga tayyorlashni tubdan yaxshilash maqsadida umum 
ta’lim maktabi oldiga o‘z ishida ta’limni unumli mehnat bilan qo‘shib olib borish 
tamoyilini to‘laroq amalga oshirish vazifasi qo‘yilgan. 
texnologiya ta’limidagi unumli mehnatga va o‘quv dasturida ko‘zda tutilgan 
unumli mehnatga ajratilgan vaqtlar birlashtiriladi, butun unumli mehnat esa 
o‘quvchilar texnologiya ta’limida olgan bilim hamda o‘quvlar zaminida tashkil 
qilinadi. Texnologiya ta’limiga ajiratilgan vaqtni majburiy unumli mehnat hisobiga 
ko‘paytirishga imkon beradi, Bu esa umumiy profetsional ta’lim sharoitida ham 
juda muhimdir. O‘quvchilar texnologiya (kasb o‘rgatish) darslari jarayonidan 
unumli mehnat bilan bir qatorda ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilinadilar, Bunda 
mehnatga o‘z o‘ziga xizmat ko‘rsatish, qariyalarga ko‘mak berish, xiyobonlarni 
tozalash kibilar kiradi. O‘quvchilar unumli mehnatiga muvaffoqiyatini jalb 
qilinishi uchun bir qancha tashkiliy pedagogik, texnik iqtisodiy, metodik va 
psixologik-pedogogik talablar bajarilishi kerak.