‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

ehtiyojlari va manfaatlari, o ‘ziga xosliklari. 
1 tarixida tutgan
o ‘rni, turli ijtim oiy sistemalarga b o ig a n m unosabati o ‘z ifodasini
topadi.
M adaniyatning bilish funksiyasi bilan 
ax borot (inform ativ) 
funksiyasi 
uzviy b o g liq d ir. M adaniyat - - axborot funksiyasining
m azm uni, to'plangan ijtim oiy tajriba, bilim , m alakani uzatishda

---

ko‘rinadi. Bu — tajriba, bilim , m a ’lum rivoyatlar, fan, adabiyot, 
san ’at asarlari orqali yangi avlod to m o n id an qabul qilib olinadi, 
o ‘zlashtiriladi. B unday uzatish ,,vertikal“ , y a ’ni o 'tm ish avlod- 
lardan yangi avlodlarga va ,,gorizontal“ , ya’ni ayni bir tarixiy davrda 
kishilardan kishilarga, bir xalqdan ikkinchi xalqqa uzatish k o ‘ri- 
nishida ham b o ‘lishi m um kin.
M a d a n iy a tn in g a x b o ro t funksiyasi m a zm u n i to 'p la n g a n
tajribani ,,g o rizo n tal“ shaklda u zatish n in g m ohiyati tu sh u n ib
olinganda yanada yorqin ochiladi. M adaniyatning axborot funksiyasi 
kishilar o 'rtasid a m uom ala, m uloqot, o 'zaro ta ’sir b o ‘lgandagina 
yuzaga chiqadi. Shuning uch u n m adaniyatning axborot funksiyasi 
uning 
aloqa (kommunikativ) funksiyasi 
bilan uzviy bog‘liq.
M adaniyat m uloqot orqali mavjuddir. Ayni paytda, m adaniyat 
inson m uloqoti sohasining kengayishiga xizm at qiladi; kishilar 
o ‘rtasidagi to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri, bevosita m uloqot o ‘tm ish ajdodlarga 
m ansub kishilar, shuningdek, bizga tanish ham , qarindosh ham
b o ‘lmagan zam ondoshlarim iz bilan bevosita m uloqot uchun im kon 
yaratadi. Biz Abu N asr Forobiy, Abu R ayhon Beruniy, Ibn Sino 
falsafiy risolalarini, Lutfiy va Alisher N avoiy g‘azallarini, A.Qodiriy 
va A .C ho'lponning rom an va, ayniqsa, she’rlarini, Abdulla Oripov 
va Erkin V ohidovning g o ‘zal sh e’r va dostonlarini o ‘qib, ularning 
d u n y o q a ra s h i, fik rla sh ta rz i b ila n o s h n o b o ‘la m iz , fik ra n
so'zlasham iz.
Shuni t a ’kidlash lozim ki, bevosita m uloqot ham , bilvosita 
m uloqot ham , shaxs rivojlanishiga ham m a vaqt ham birday ta ’sir 
k o ‘rsatavermaydi. Ayrim holda m uloqot shaxs rivojlanishiga salbiy 
ta ’sir qilib, u n d a zararli odatlar, xususiyatlarni keltirib chiqarsa, 
boshqa hollarda shaxsning m a’naviy kam oloti uch u n xizm at qilishi 
m um kin. Ayni paytda, m uloqot shaxs rivojlanishida hech qanday 
iz qoldirm asligi ham m um kin.
Hozirgi ilmiy-texnika inqilobi asrida ommaviy axborot vositalari
— m atbuot, radio, televideniye ta ’sirida bilvosita m uloqotning 
doirasi nihoyatda kengayib borm oqda. D em ak, shaxs rivojlanishida 
bilvosita m uloqotning roli ham o ‘sm oqda.
K ishilar o ‘rtasidagi m uloqot turli vositalar yordam ida am alga 
oshiriladi. H ar bir m illatning o ‘z tili bor. Ayni paytda, har bir 
m illat m uloqotning rang-barangligini, m azm undorligini ta ’m in - 
laydigan, o ‘ziga xos im o -ish o ra la r, raqs, m usiqa, x u lq -o d o b
normalari va h.k. ,,tiliga“ ham ega. ,,Shashm aqom “ni, ,,M unojot“ ni, 
,,T anovar“ ni tinglab, to m osha qilib xalqim iz his-tuyg‘ulari, dardi,
224

---

u m id la rin i d il-d ild a n his q ilam iz. X alq im izn in g o d o b -a x lo q
n o rm a larid a g i n oziklik , in so n iy m e h r-m u h a b b a t, h u rm a t va 
ulug‘vorlikni qalbdan sezam iz.
M illiy m a ’naviyatni aks ettiruvchi milliy til bilan b ir qatorda 
k o 'p c h ilik u c h u n b a ro b a r va tu sh u n a rli b o ‘lgan, m illatlararo
m uloqotda va ilm -fan yutuqlarining tez tarqalishida m u h im rol 
o ‘ynaydigan baynalm ilal til — fan tili, uning tu sh u n ch alar va 
form ulalar tili ham borligini unutm aslik kerak. Ayni paytda, XX — 
XXI asrda q o ‘llanilish doirasi to r b o ‘lsa-da, elektron hisoblash 
m ashinalarining ,,algol“ , ,,beysik“ ,„fo rtran “ kabi ,,tillar“i yaratildi. 
U lar ham m uloqot vositasidir.
M adaniyat kishilam ing faoliyatini va u lar o'rtasidagi m unosa- 
b atlam i tartibga solishga ham xizm at qiladi. B unda m adaniyatning