‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

4 -§ . Borliqdagi narsa va hodisalarning o ‘zaro bog‘liq!igi,
rivojlanishi
B o rliq d a g i u m u m iy b o g 'la n is h , h a ra k a t va riv o jla n is h n i 
o ‘rgan ish falsafiy u m u m la s h m a la r u c h u n k a tta a h a m iy atg a ega. 
B usiz ta ra q q iy o tn in g m o h iy a tin i, u m u m iy y o ‘n a lish in i, istiq b o l- 
larini bilib b o ‘lm aydi. O la m n in g birligi u n in g m oddiyligi bilan g in a 
em as, balki b a rc h a n arsalar va h o d isalarn in g o ‘zaro b o g ‘liqligi bilan 
h a m belgilanadi.
H a r a k a t, ta r a q q iy o t, u m u m iy b o g 'la n is h v a a lo q a d o r lik
t o ‘g ‘risidagi falsafiy t a ’lim o tla r h a m falsafa fani b ila n birga p ay d o
b o ‘lgan. Bu m u a m m o la r tah lili falsafada ,,d iale k tik a “ tu sh u n c h a si 
orqali ifodalangan. Bu tu sh u n c h a falsafa tarixida turli d avrlarda turli 
m a ’n o la rn i ifo dalab kelg an . D ia le k tik a d astlabki d a v rla rd a o ‘zaro
bahs, m u n o za ra olib b o ruvchi m utafakkirlarning m uhokam alaridagi 
q a r a m a - q a rs h i, z id fik rla rn in g t o ‘q n a s h u v i va s h u la r a so sid a
h a q iq a tn i a n iq lash m a ’n o sin i ifod alag an . A n tik davr m u ta fak k ir- 
la rin in g m a ’lu m o tig a k o ‘ra, m u n o z a ra d a ish tiro k e tu v c h ila r, o ‘z 
m uh ok am alarid a bir-birlariga m uqobil savollam i berib, bu savollarga 
h a r to m o n la m a y o n d a sh ib , ulardagi b ir to m o n lam a lik larn i b a rta ra f 
qilishga u rin g a n la r. B u n d a , u lar, o ‘z m u h o k a m a la rid a h a r xil 
n u q tay i n a z a rla rn i h isobga o lg an h o ld a , ilm iy, nazariy, axloqiy, 
siyosiy, h u q u q iy va sh u k ab i v o q e a -h o d is a la r t o ‘g ‘risid a o ‘z 
qarashlarini ishlab ch iq qanlar. U la r sh u n d an kelib chiqib, dialektika 
d e g a n d a o 'z a ro b ah sla sh u v s a n ’a tin i, m u n o z a ra asosid a h a q iq a tg a
erish ish usu lin i tu sh u n g a n la r.
D ia le k tik a g a m u n o z a ra s a n ’a ti sifatid a q a ra sh o ‘rta asrla rd a
y ash ag an 0 ‘rta O siyo m u ta fak k irla rig a h a m xos b o ‘lib, h a tto bu
n a r s a U y g ‘o n i s h d a v r l a r i d a h a m d a v o m e tg a n . B u d a v r
m u ta fa k k irla rid a h a m — d ia le k tik a savol-javob s a n ’ati sifatida
118

---

o ‘zg ach a fikrlarni rad qilish usuli b o ‘lib x izm a t qiladi. B unga m isol 
qilib G .G a lile y n in g