‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

O ‘z -o ‘zini tekshirish uchun savollar
1. Grafika tarixi haqida nimalam i bilasiz?
2. 0 ‘rta Osiyoda qanday olimlar grafikaning rivojlanishiga o ‘z 
hissalarini qo‘shganlar?
3. 0 ‘zbekistonlik olim lam ing chizma geometriya va chizmachilik 
faniga qo‘shgan hissalarini yoritib bering.

---

II bob. CHIZM ACHILIK X O ‘JALIGINI TASHKIL ETISH
l - § . Chizma buyumlari, asboblari va moslamalari
Chizmalami bajarish uchun quyidagi buyum, asbob va moslamalar 
b o iis h i zarur.
Chizma q o g ‘ozlari.
Chizmaning sifati, uning tashqi ko‘rinishi, shu­
ningdek, chizmani bajarish uchun sarflanadigan vaqt, chizma uchun ish- 
latiladigan qog‘ozning xususiyatiga b og‘liq.
Barcha ishlab chiqarish tashkilotlarining konstruktorlik byurolarida 
va chizmachilikka bog‘liq bo‘limlarida, shuningdek, o ‘quv yurtlarida 
quyidagi asosiy chizma qog‘ozlari: oq chizma qog‘ozi, millimetrli qog‘oz 
(millimetrovka) va kalkadan foydalaniladi.
Chizma qog'ozi
qalin, silliq oq qog‘oz b o ‘lib, unda qalamda chizilgan 
qismlarini bir necha marta o ‘chirish mumkin. Bunday qog‘ozlarda tush- 
da chizilgan chiziqlar yoyilib ketmaydi.
Oq chizma qog'oz
GOST 597-56 ga muvofiq 
В va О
markalarda ish­
lab chiqariladi va list (varaq) ko ‘rinishida 
A4, АЗ, A2, A 1 ,A 0
formatlarda 
kesilgan b o ‘ladi. B a’zan metrli rulon holida ham sotuvga chiqariladi. 
So‘nggi paytlarda 
A3
formatda kesilgan, papkaga solingan 10 varaqdan 
iborat chizma qog‘ozi chiqarila boshlandi. 0 ‘quv yurtlarida bajariladi- 
gan chizm alar uchun bu juda qulay.
В
markali qog‘oz yuqori sifatli b o iib , unga uzoq vaqt saqlanadigan 
muhim chizmalar chiziladi.
О 
markali qog‘ozdan esa uzoq vaqt saqlash talab qilinmaydigan chiz­
malar konstruktorlik byurolarida va o ‘quv yurtlarida chizishda foydala­
niladi.
M illimetrli qog'oz.
GOST 334-56 ga muvofiq rulon yoki varaq 
ko ‘rinishida ishlab chiqariladi. M illimetrli qog‘ozdan diagramma, sxema 
va turli grafikalami, shuningdek, detallaming eskizlarini chizishda foy­
dalaniladi.
Kalka
yupqa shafFof qog‘oz b o ‘lib, GOST 892-47 ga asosan rulon 
ko ‘rinishida ishlab chiqariladi. GOST 1111-61 ga asosan 
U v a D
markali 
qalambop kalkalar ham ishlab chiqariladi. Bu kalkalarda chizmalar 
to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri qalam bilan chiziladi.

---

a) 
b) 
d) 
e)