‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4-§. Chervyakli tishli ilashmalar (GOST 18498-73)
Silindrik va konussimon tishli ilashmalaming uzatish soni 
u=
6... 10 
dan oshmaydi. Uzatish soni katta bo‘lganda silindrik va konus g‘ildiraklar 
yaxshi ishlaydi va tezda ishdan chiqadi.
Chervyak g ‘ildiragi va chervyak ilashma soni w=10...80 bo‘l- 
ganda ham ravon ishlaydi. Bu uzatma ixcham bo‘lganligi sababli ma- 
shinasozlikda ko‘p qo‘llaniladi. Lekin ulaming kamchiliklaridan biri, 
undagi chervyak va g ‘ildirak tishlarining tezda yemirilishi va foydali ish 
unumining kichikligidir.
Bu ilashmada aylanma harakat chervyakdan g ‘idirakka uzatiladi. 
Chervyak shestemya hisoblanadi va undagi o ‘ramalar o ‘ng va chap yo‘lli 
bo‘ladi.
Chervyakdagi o‘ramaning soniga qarab ular bir kirimli, ikki kirimli 
va hokazo boTadi. Silindrik chervyakli globoidli chervyakli uzatmalar 
mavjud. Silindrik chervyakning boshlang‘ich aylanasi to ‘g‘ri doiraviy 
silindr, globoidli chervyakning boshlang‘ich aylanasi egri, ya’ni tor 
sirtning bir qismi hisoblanadi. (7.17-shakl, 
a
, 
b).

---

а)
Ъ)
Silindrik chervyakning o‘q bo‘yicha kesimida uning tishi to‘g‘ri 
chiziqli profilga yoki evolventali profilga ega bo‘lishi mumkin. G ‘ildirak 
tishlari chervyakli vint chiziqlariga mos keladigan vint chizig‘i bo‘yicha 
yasaladi. Chervyak ilashmaning chizilishi silindrik ilashmadan kam farq 
qiladi (7.18 va 7.19- shakllar).
Silindrik chervyakli ilashma (7.18-shakl) parametrlari: moduli 
m,
chervyakning diametri koeffitsiyenti 
q~0,25z2,
chervyakning o‘rami 
soni 
z ,
chervyakli g ‘ildiragining tishlari soni 
z2,
o‘qlari orasidagi 
masofa 
a=0,5m(z2+q),
chervyak vintning uzunligi 
z =
1:2 boiganda 
b> (\
1 
+0,06zjm, z =
4 bo‘lganda 
b> (
12,5+0,09z^m ga teng. Chervyak 
g ‘ildirakning qalinligi 
z<3
bo‘lganda 
b
bo‘lganda 
b2<0, 67dal
ga teng. Chervyak g‘ildiragining boshlang‘ich aylanasi 
diametri 
d = z2m,
chervyakning boshlang‘ich aylanasi 
diametri 
d=mq,
tish balandligi 
h = 2,2 m,
tish kalakasi balandligi 
h=m ,
tish
b)

---

oyog‘ining balandligi 
/2
= 1,2/и, chervyakli g‘ildirakning eng katta 
diametri 
d~da2+6m(z1+l),
chervyakli g ‘idirakning cho‘qqilari diametri 
da ~d,+2ham,
chervyakli g‘ildirakning ichki diametri 
dfl- d 2 - 2hf m,
shartli burchagi 8=arcsin[b2^/H - 0,5
m)],
chervyakning tashqi diametri 
da =d.+2h m,
chervyakning ichki diametri 
dg
qadami 
R-nm .
Chervyakli tishli uzatmaning moduli, chervyak diametrining koef- 
fitsiyenti va g‘ildirakning tishlari soni m a’lum bo‘lsa 7.18-shakl, 
a
dagi 
kabi chervyak va g‘ildirakning boshlang‘ich aylana diametri 
d(
va 
d2
lami 
A
nuqtada urinadigan qilib chizishdan boshlanadi.
G ‘ildirakning tashqi diametri 
dt
uning eni 
b2
ga bog‘liq bo‘lib, 
chervyakning boshlang‘ich aylana diametri 
d}
bilan kesilgan 
В
nuqtasi 
orqali aniqlanadi.
Qolgan kostruktiv yasash parametlari keltirilgan tenglamalar yor­
damida aniqlab chiziladi (7.18-shakl, 
b).
Globoidli chervyakning uzatmalarida foydali ish unumi silindrik 
chervyakli ilashmalarga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. Lekin bunday 
ilashmalarni tayyorlash GOST 17696-80 bo‘yicha o ‘ta aniqlikni talab 
qiladi. Shunga ko‘ra, ulami tatbiq etish chegaralangan (7.19-shakl). 
Chervyak diametrining koeffitsiyenti 
q
ni chervyak g ‘ildiragining tishlar 
soni z ga nisbatan tanlanadi:

---