‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

y ig ‘ish birligi)ning varianti.
Kafedra tomonidan 
talabaga belgilangan topshiriq (yig‘ish birligi yoki detaining tartib 
raqami beriladi. Masalan, 001, 002,... 028,... 128 va hokazo.
Yig‘ish birligi tarkibiga kiruvchi spetsifikatsiyalangan detaining
vaziyat
(pozitsiya) 
raqami.
Yig‘ish birligining yig‘ish chizmalari bajaril- 
gan hollarda uning tarkibiga kiruvchi detallaming vaziyat raqami ko‘r- 
satiladi. Masalan, 001, 002,... 126 va hokazo.
0 ‘quv chizmalari va hujjatlarini belgilashda foydalanilmagan belgilar 
nollar bilan to‘lg‘aziladi.
Misollar: 1. 
MCh.Gl. 001. 032. 024. MCh -
mashinasozlik chizma­
chiligi, 
GI -
grafik ish, 
001
- dasturda qayd qilingan ish tartibi raqami, 
032
-
yig‘ish birligi tartib raqami, 
024
- yig‘ish birligi tarkibidagi detaining 
vaziyat raqami.
2. 
MD. KL. 003.036.000. MD -
mashina detallari, 
KL
- kurs loyihasi,
003 -
loyiha tartib raqami, 
036 -
loyiha mavzusining tartib raqami.
13- §. Chizmalarda buyum tarkibiy qismlariga
vaziyat raqamlarini qo‘yish
Standartga muvofiq yig‘ish chizmalarida buyum tarkibiga kiruvchi 
barcha qismlar (detallar) vaziyat tartib raqami bilan belgilanadi. Vaziyat

---

raqamlari buyum yig‘ish chizmasining spetsifikatsiyasida ko‘rsatilgan 
vaziyat raqamlariga mos ravishda qo‘yiladi. Buyum tarkibiga kiruvchi 
yig‘ish birliklari (masalan, yumalash podshipniklari, salniklar va shu 
kabilar) bitta vaziyat sifatida belgilanadi.
Buyum tarkibidagi qismlaming vaziyat raqamlari chizma konturi 
tashqarisida chiqarish chiziqlari orqali ko‘rsatiladi. Bu chiziqning bir 
uchi detal yoki yig‘ish birligining ko‘rinadigan tasvirida, qirqimi yoki 
kesimida nuqta bilan, ikkinchi uchi esa tokcha chizig‘i bilan chegaralanadi 
(11.35-shakl).
Buyum tarkibida yupqa detallar mavjud bo‘lsa, vaziyat raqamlarini 
ko‘rsatuvchi chiqarish chizig‘ining bir uchida nuqta o‘miga ko‘satgich 
(strelka) chiziladi (11.35- shakl. vaz. 7).
Vaziyat raqamlari, odatda, buyumning asosiy ko‘rinishlari va 
kesimlarida qo‘yiladi. Ular chizmaning konturi tashqarisida chizmaning 
asosiy yozuviga parallel holda, ulami qator yoki ustun qilib guruhlab, 
iloji boricha bir chiziqqa joylashtiriladi.
Buyum tarkibiga kimvchi har bir detal yoki yig‘ish birligi uchun 
vaziyat raqami faqat bir marta qo‘yiladi. Vaziyat raqamlarini ko‘rsatuvchi 
chiqarish chiziqlari o‘zaro kesishmasligi, shtrixlash chiziqlariga paral­
lel bo‘lmasligi, buyum tarkibiy qismlarining tasvirlari va o ‘lcham 
chiziqlarini mumkin qadar kesib o ‘tmasligi lozim. Tokcha chizig‘i va 
chiqarish chizig‘ining qalinligi bir xil bo‘lib, ingichka tutash chiziq bilan 
chiziladi.
Vaziyat raqamlari harfi mazkur chizmada tadbiq qilingan o‘lcham 
sonlaridan bir raqam katta b o igan harflarda yoziladi. Masalan, 
chizmadagi o ‘lchamlar 3,5 nomerdagi shriftda yozilgan bo‘lsa, vaziyat 
raqamlari 5 nomerli shriftda yoziladi.
Quyidagi hollarda chiqarish chiziqlarini umumiy bitta qilib tasvirlash 
ma’qul hisoblanadi.
1.