‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

P. 
P.
aylana diametri 
d - —z
, bu yerdan — kattalik tishli ilashma moduli
71 
p
 
Z
m
kelib chiqadi, y a’ni 
tn = — .
Shuning uchun boshlangich aylana
71
diametrining ifodasini quyidagicha yozish mumkin: 
d=m-z,
u vaqtda 
m
= 
~
boiadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, moduli 
m -
tishli gildirakning
bitta tishiga boshlagich aylananing qancha miqdori to‘g‘ri kelishini 
ifodalovchi son ekan. Shunday qilib, 
m
modul va z tishlar soni tishli 
ilashmalami (gildirakni) aniqlovchi asosiy qiymatlar hisoblanar ekan. 
Modul standart bo‘yicha ikki qatorga boiinadi va u mm hisobida olinadi.
1-qator: 0,5; 0,6; 0,8; 1; 1,25; 1,5; 2; 2,5; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 12; 16; 20; 
25; 32; 40; 50.

---

2-qator: 0,55; 0,7; 0,9; 1,125; 1,375; 1,75; 2,25; 2,75; 3,5; 4,5; 5,5; 7; 
9; 11; 14; 18; 22; 28; 36; 45; 36; 45; 55.
Silindrik tishli g ‘ildiraklarni shartli tasvirlash.
Chizmada tishli 
g‘ildiraklami shartli tasvirlash qabul qilingan (7.3- shakl). G ‘ildirakning 
tashqi 
dt
diametri tishlaming tashqi cho‘qqilari orqali o ‘tadi va u asosiy 
yo‘gon tutash chiziqda chiziladi hamda tishli g ‘idirakning tashqi konturi 
hisoblanadi. G‘ildirakning o‘yiqlari aylanasi 
d.
chizmada ingichka tutash 
chiziqda chiziladi. Boshlang‘ich aylana diametri 
d
shtrix-punktir chiziq 
bilan ifodalanadi.
Bosh ko‘rinishdagi qirqimda tishlar shartli qirqilmagan ko‘rinishda 
tasvirlanadi. Tishlaming yo‘nalishi qiyshiq yoki shevronli bo‘Isa, in­
gichka chiziq bilan ulaming bir qismi ko‘rsatiladi (7.3- shakl. 
b, d).
Ko‘rinmaydigan elementlarini tasvirlash shart emas.
Tishli g ‘ildiraklaming konstruksiyasi va ulami tayyorlash usullari 
ulaming o ‘lchamlariga va ko‘plab ishlab chiqarishga bog‘liq. Tishli 
g ‘ildirak va valning o ‘lchamlari nisbatiga qarab, ulami bir butun val- 
shestemya ko‘rinishida (7.4- shakl, 
d)
yoki alohida-alohida ishlab chiqa- 
riladi. Val-shestemyalami yakka tartibda ishlab chiqarish lozim bo‘lsa, 
prokat usulida, ko‘plab ishlab chiqarilsa, quyma yoki shtampovkalash 
usulida ishlab chiqariladi.
S > 2m
bo‘lsa, tishli g ‘ildirakda gupchak ishlanmaydi (7.4-shakl, 
a).
Tishli g ‘ildirakning tashqi diametri 
dt
> 150 mm bo‘lsa, yengillatirish 
uchun 1,2 mm li gardish tayyorlanadi (7.4- shakl, 
b).
Gupchak eni tish

---

d)
7.4-shakl.
enidan katta bo‘lsa, birdaniga ikkita g ‘ildirakda tish o ‘yishni tashkil qilish 
maqsadida, gupchakni bir tomonga siljitib tayyorlash lozim (7.4-shakl,
b, d).
Shevronli tishli g‘ildiraklarda tish balandligi kaltaroq bo‘lib, 
h=2,5 m\
e=(10... 15) 
m\ s=(2,5..
.4) 
m,
qolgan parametrlari silindrik tishli 
g ‘ildiraklar kabi olinadi.
7.4- 
shakl, 
b
da silindrik tishli g‘ildirakning ish chizmasi ko‘rsatilgan. 
Bosh ko‘rinishda g ‘ildirakning barcha elementlari aniq tasvirlanganligi 
uchun uning yon ko‘rinishida faqat val teshigi shponka ariqchasi uchun 
ko‘rsatilgan.
Tishli g ‘ildirakning chizmasini chizish uchun, dastlab, uning moduli 
va tishlarining soni ma’lum bo‘lishi kerak.
Misol. Silindrik tishli g ‘ildirakning moduli 
m=
5, tishlar soni z=25 
berilgan bo‘lib, uning chizmasi chizilsin (7.5-shakl).
Silindrik tishli g‘ildirakning chizmasini chizishda, avval, uning 
boshlag‘ich aylana diametri