‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

С 
л 
O lingan
m anbaiga
к  o 'ra
^  
J
f  
\  
Foydalanish 
m aqsadiga 
к  o 'ra
V
1
\
1
3 3 4
\

---

38-chizma.  Boshqaruv  axborotining  turlari
1
.T a ’lim -ta rb iy a  ja ra y o n in in g  tashkil  etilishi  va  rivoilanishini tahlil 
q i lm a s d a n .  avval  erishilgan  natijalarni  hozirgilari  bilan  ta q q o s la m a s d a n  
turib,  uni  b o shqarib  b o ‘lmaydi.
T a ’lim  m uassasasini  boshqarish  sam aradorligi  r a h b a r n in g   h am , 
o ‘q itu v c h ila rn in g   h a m   pedagogik  tahlil  uslubiyatini  t e r a n   bilishlariga 
bog‘liq. A g a r o ‘z vaqtida,  professional darajada  pedagogik jara y o n   t o ‘g‘ri 
ta h l i l   q i l i n m a s a ,   j a m o a   o r a s id a   o ‘z a r o   b i r - b i r i n i   t u s h u n m a s l i k ,  
ishonchsizlik kelib chiqadi.  Hozirgi  paytda  pedagogik tahlilning quyidagi 
uch  turi  mavjud:
1
)  k u n d a lik   tahlil;
2
)  tizim li  tahlil;
3)  y a k u n iy   tahlil.
K undalik tahlil  o ‘quv jarayonining borishi  va  natijasi  h aqida  h ar kuni 
m a ’lumot  yig‘ib,  undagi  kamchiliklarning  sababini  aniqlashga  qaratiladi. 
Kundalik tahlij  natijasida pedagogik jarayonga o ‘zgartirishlar va tuzatishlar 
kiritiladi.  K undalik  tahlilning  predm etiga  o ‘q u v ch ilarn in g   h a r   kungi 
o ‘zlashtirish  va  intizomlari  darajasi,  t a ’lim  muassasasi  rahbarining  darsga 
ham da  sinfdan  tashqari  darslarga  qatnashishi,  m aktabning tozalik  holati, 
shuningdek,  dars jadvaliga  rioya  qilish  kabi  holatlar  kiradi.
Tizim li  tahlil  darslar  va  sinfdan  tashqari  m a s h g ‘u l o t la r   tizim ini 
o 'rganishga  qaratiladi.  Tizimli  tahlil  m az m u n i t a ’lim  m e to d la rin i t o ‘g ‘ri 
u y g ' u n l a s h t i r i s h ,   o ‘q u v c h i l a r   t o m o n i d a n   b i l i m l a r n i n g   p u x t a  
o ‘zlashtirilishiga  erishish,  o ‘qituv ch ila rn in g   sifatli  ta rbiya viy  ishlarni 
olib borishlari,  ularning  pedagogik  m adaniyatini  k o 'tarish   h a m d a  t a ’lim 
muassasasida innovatsion  m uhitni tashkil qilishda p edagogik j a m o a n in g  
hissasini  t a ’m in la sh   kabilardan  iborat.
Y a k u n iv   tahlil  o ‘quv  choragi,  yarim   yillik  va  o ‘q u v   yili  y ak u n id a 
amalga oshiriladi  h a m d a  asosiy natijalarga erishish y o ‘llarini o ‘rganishga 
qaratiladi. Y akuniy tahlil  uchun  m a ’lum otlar kundalik va tizimli tahlillar, 
joriy va  oraliq  n az o rat  yakunlari,  o ‘quvchilarning va s i n f  rah b arlarin in g  
hiso b o tla rid an   olinadi.

---

2. 
H a r  qan d a y   pedagogik jara y o n n i  b o shqarishning  asosi  maqsad 
q o ‘vish  va  reialashtirishdan  iborat.
B oshqaruv  faoliyatining  m aqsadi  —  ishning  u m u m iy   y o ‘nalishi, 
m a z m u n i,  shakli  va  m etodlarini  aniqlash.  D e m a k ,  m aq sad   —  rejaning 
asosi.  B oshqaruvda asosiy  m aq sad   a n iqlanga nida n  keyin,  u nga erishish 
u c h u n  q o ‘shim cha  maqsad  q o ‘yiladi.  T a ’lim  m uassasasini boshqarishni 
rejalashtirish  pedagogik  tahlil  asosida  belgilangan  d asturiy  m aqsadga 
m uvofiq  q a r o r  qabul  qilishdir.  B unday  q a ro rla r  m a ’lum   bir  m uddat 
davridagi  m a ’lumotlarni tahlil  qilish  orqali  yoki  yakuniy  ishlarni  bajarib 
b o ‘lg a n d a n   s o ‘ng  qabul  qilinishi  mum kin.
T a ’lim   m uassasasini  b o s h q a r is h   a m a l i y o t id a   re ja las h tiris h n in g  
quyidagi  u c h ta   asosiy  shakli  q o ‘llaniladi:
1
)  m u d d a tli  (perspektiv);
2
)  yillik;
3)  yakuniy.
M u d d a tli  rejalasht irish  qoidaga  muvofiq  so'nggi  yillarda,  t a ’lim 
m uassasasida am alga  oshirilgan  ishlarni c h u q u r  tahlil  qilish  asosida  bir 
n ec h a  yilga  moMjallab  qabul  qilinadi.
T a ’lim  muassasasida,  qabul  qilinishi  m um k in   boMgan  m uddatli  reja 
quyidagi  k o ‘rinishda  boMishi  m um kin:
1.  Rejalashtirilgan  m u d d a td a   t a ’lim  m uassasasi  oldiga  q o ‘yilgan 
vazifalar.
2.  G uruhlarning imkoniyatlaridan  kelib chiqib,  o ‘quvchilam ing yillik 
o ‘zlashtirish  darajasi  m uddatlari.
3.  T a ’lim jarayoniga pedagogik innovatsiya  (yangilik)larni olib kirish 
m u d datlari.
4.  T a ’lim  muassasasining  pedagogik  kadrlariga  q o ‘yilgan  talablari.
5.  P edagog  kadrlar  m alakasini  turli  shakllar  (kurslar,  seminarlar, 
tren in g lar)  orqali  oshirish.
6
.  T a ’lim  m uassasasini  tex n ik a  h am d a  o ‘q u v - m e t o d i k   (qurilish 
ishlari,  axboro tla sh tirish ,  k o ‘rgazmali  q u ro lla r,  k u tu b x o n a   fo n d in i 
boyitish)  koMamini  rivojlantirish.
7.  0 ‘qituvchi  va  o ‘quvchilarni  ijtimoiy  h im o y a   qilish.
Yillik  reialashtirish  b u t u n   o ‘quv  yili  h a m d a   yozgi  t a ’tilni  q am ra b  
oladi.  Yillik  rejalasht irish  o ‘quv  yili  d av o m id a  am a lg a   oshiriladi  va 
t a ’lim  ja ra y o n in i  tashkil  etilishi  (chorak,  sem estr)ga  q arab   bir  nec ha 
b o sq ic h la rn i  o ‘z  ichiga  oladi.
Yakuniy reialashtirish o ‘quv choraklari uchun tuziladi, u bir yillik rejaning

---

aniqlashgan  ko‘rinishi  hisoblanadi.  Shu  tarzda  rejalashtirishning  bunday 
a n i q l a s h g a n   k o ‘rinishlari  o ‘q itu v c h ila r,  o 'q u v c h i l a r   va  o t a - o n a l a r  
q o ‘mitasining faoliyatini boshqarishga yordam beradi.  Bu rejalar o ‘qituvchilar 
va sinf rahbarlarining ish  rejalari bilan aloqadorlikda aniqlashtirilib boriladi. 
U m u m a n   olganda,  boshqarish  faoliyatida  rejalashtirish  vazifasining  t o ‘la 
am alga  oshirilishi t a ’lim  muassasasi  faoliyati  samaradorligini  oshiradi.
3. 
Qabul  qilingan  rejalarni  t o ‘liq  a m a lg a   oshirish  uch u n   tizim li 
h a ra k a tn in g   boshqaruvchilari  lining  tarkibiy  qism larini  bir-biri  bilan 
a lo q a d a   boMishini  tashkil  e tis h lari  kerak.  «Tashkil  etish»  tu s h u n c h a s i 
bir  q a n c h a   m a ’n olarda  q o 'llaniladi.
B irinchidan,  b a h o  sifatida aqliy faoliyatni  rivojlantirishga qaratilgan 
h a m d a   d arsdan  tashqari  tad b irlarn in g   uyushtirilishini  t a ’m inlaydigan 
o ‘quv -tarb iy a ja ra y o n in in g   m a q sa d id a   n a m o y o n   b o ‘ladi.
Ik k inchida n,  tashkil  etish  d e g a n d a   belgilangan  rejalarni  am a lg a  
oshiruvchi,  oldiga q o ‘yilgan  m aqsadga erishish  u c h u n   b u tu n   pedagogik 
ja r a y o n n i  boshqaruvchi  t a ’lim  m uassasasi  ra h b arlari,  o ‘qitu v ch ila r, 
o ‘q u vchilarning  o ‘z - o ‘zini  boshqarish  o rga nla ri  faoliyati  tushuniladi.
B oshqarishni  tashkil  etuvchi  asosiy  b o s h q a r m a la r   sifatida  t a ’lim 
m uassasasining  kcngashi,  pedagogik  K engash,  d i r e k to r  bosh q arad ig an  
majlis,  d irektor  o ‘rinbosarlarining  majlisi,  te z k o r   yig‘ilishlar,  m e to d ik  
s e m in a r la m i  qayd  etish  m u m k in .
Pedagogik  Kengash  faoliyati d em okra tik va oshkoralik tamoyillariga 
a s o s la n ib   olib  boriladi.  P edag o g ik   K e n g a s h l a r d a   a n k e ta la r,  savol- 
ja v o b la r ,  n az o rat  ishlar,  ta n l o v   ishlari  k o ‘riladi.  B u n d a n   ta s h q a r i 
pedagogik  Kengash yig‘ilishlarida t a ’lim  muassasasi  hayoti va  faoliyatiga 
d o i r d o l z a r b  masalalar hal  qilinadi.  S huning u c h u n   pedagogik  Kengashni 
tu rli  m u h o k a m a li,  m u a m m o li  m a s ala la rd an   o z o d   qilish  u c h u n   t a ’lim 
muassasalarda direktor yig‘ilishlari tashkil  etiladi.  D irektor yig‘ilishlarida 
rahbariyat  va o ‘qituvchilar ishtirok etib q o lm ay ,  b o sh q a  ishchi  x o d im la r 
h a m   qatnashishlari  m u m k in .
T a ’lim  muassasasi o'rinbosarlarining yig‘ilishlarida  kundalik savollar 
va  m a ’m uriy  boshqarishga  oid  m asa la la r  m u h o k a m a   qilinadi.  B u n d a y  
m a jlis la r  t a ’lim  m uassasasi  rejasi  b o ‘y ic h a   o ‘q u v   yilining  c h o r a g i 
(se m e stri)d a  yoki  h a r  oyda  b o 'lib   o ‘tadi.
T e z k o r axboriy majlislar t a ’lim  muassasasida t a ’lim jarayonini tashkil 
e tish n in g  za rur shaklidir.  T e z k o r axboriy  m ajlislarning  mavzusi  m avjud 
s h a r o itla r d a n   kelib  chiqadi.  Bu  kabi  m ajlislar  pedagogik  x o d im la r, 
o ‘q u v ch ilarn in g   barchasi  u c h u n   tashkil  qilinadi.

---

4. 
Ichki  nazorat  h a m   t a ’lim  muassasasini  boshqarishda  alo h id a  
o ‘rin  tutadi.  N a z o ra tn i  tashkil  etishda  yetishmovchiliklarni  b a r ta ra f 
etish  uch u n   b ir  q a n c h a   talab larn i  bilish  zarur.  B unday  talab larg a 
tizimlilik.  obvektivlik.  harakatlilik.  toMdiruvchilik  kabilarni  k o ‘rsatish 
m um kin.
Pedagogik boshqaruvga  d o ira d a b iy o tla r d a ,  t a ’lim  muassasasi  ichki 
n a z o r a t ining  quyidagi  yo 'n a lish lard a  tashkil  etilishi  bayon  etilgan:
1.  Pedagogik  tashkilotchilikka  doir savollarning  qo'yilishi.
2.  T a ’lim  d asturlari,  D T S n in g   bajarilish  sifati.
3.  0 ‘quvch ilarn in g   bilim,  k o ‘n ikm a  va  m alakalarining  sifati.
4.  0 ‘quvch ilarn in g   tarbiyalanganlik  darajasi.
5. 
0 ‘q i t i s h n i n g   t a ’li m iy ,  t a r b i y a v i y   va  r i v o j l a n t i r u v c h i  
funksiyalarining  bajarilish  holati.
6
.  D arsdan  tashqari tarbiya  ishlarining tashkil  etilish  holati  va  sifati.
7.  Pedagogik  k a d rla r  bilan  ishlash.
8
.  T a ’lim  m uassasasi  faoliyatining  o ‘ziga  xos  samaradorligi.
9.  Q a b u l  q i l i n g a n   q a r o r l a r   va  m e ’y o r i y - h u q u q i y   h u j j a t l a r d a  
k o ‘rsatilgan  talab larn in g   bajarilishi.
T a ’lim  muassasasi ichki  nazoratiningturlari,  shakllari va  metodlarini 
turkum lashtirish  hozirgi  v aqtda  m u a m m o li  masala  b o ‘lib  q o lm o q d a. 
S h u n g a   q a r a m a s d a n ,   k o ‘p g i n a   p e d a g o g i k   a d a b i y o t l a r d a   i c h k i 
n az o ratn in g   quyidagi  turlari  ajratilib  k o ‘rsatiladi: