‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

37-chizma.  Т а ’lim  muassasasini  boshqarish  tamoyillari
P e d a g o g i k  
t i z i m n i  
b o s h q a r i s h n i  
d e m o k r a t i v a l a s h  
va 
insonparvarlashtirish.  Pedagogik  kadrlarni  tanlov va  sh artn o m a asosida 
ishga qabul  qilish,  qabul  qilinayotgan qarorlarni  ochiq  m uhokam a qilish, 
a x b o rotla rning  b archa  u c h u n   o chiq  va  tu sh u n arli  joriy  etish,  t a ’lim 
muassasasi  jam oatchiligi  o ld id a  m a ’m uriyatning  m u n ta z a m   hisobot 
berishi, 
0
‘qituvchi  va  o ‘quvchilarga  t a ’lim  muassasasi  hayotiga  oid  o ‘z 
fikrlarini  bildirishga  im k o n   berish,  t a ’lim  m uassasasida  d em okra tik 
g ‘oyalarning  ustuvor  o ‘rin  tutish in i  anglatadi.
T a ’lim   t i z i m i n i   b o s h q a r i s h d a   sh ax sg a  a l o h i d a   h u r m a t   bilan  
m u n o s a b a td a   b o ‘lish,  unga  ishonish,  pedagogik  faoliyatda subyektning 
subyektga  m unosabati  darajasiga  erishish,  o ‘quvchi  va  o ‘qituvchining 
h u q u q   va  m a n fa a tla rin i  h im o y a   qilish,  o ‘z  iste’dodlari  va  kasbiy 
m ahoratlarini erkin n am o y o n  etish  uchun sharoit yaratish  insonparvarlik 
tam oyiliga  asoslangan  bosh q aru v   m ohiyatini  anglatadi.

---

I
I
B o s h q a r i s h n i n g   tizimliligi  va  v a g o n a l i g i .  T a ’lim  m u a ssa sa s in i 
b o s h q a r i s h g a   n i s b a t a n   tiz im ii  y o n d a s h u v   a s o s i d a   r a h b a r   t a ’lim 
muassasasini  bir  b u tu n   yaxlit  tizim   sifatida  va  unin g   belgilari  haqida 
aniq  tasavvurga ega b o ‘ladi.  Tizim ning birinchi belgisi  yagonaligi  ham da 
uni  boMaklar,  tarkibiy  qismlarga  ajratish  m u m k in lig id ad ir.  Ikkinchi 
belgisi  tiz im n in g   ichki  tuzilishining  m avjudligini  an glata di.  U c hinchi 
belgisi  tizim n in g   integrtsiyalana  olishidir.  T iz im n in g   h a r   b ir  tarkibiy 
qismi  o ‘ziga  xos  sifatga  ega  b o ‘lgani  b ila n ,  o ‘z a ro   h a r a k a t   orqali 
tizim ning  yangi  integratsiyalana  olish  sifati  hosil  b o ‘ladi.  T o ‘rtinchi 
belgisi  t a ’lim   m u a s s a s a la r in i n g   t a s h q i   m u h it   b i l a n   c h a m b a r c h a s  
bog‘liqligidir.  C h u n k i   t a ’lim  muassasalari  tashqi  m u h itg a   m oslashib, 
ushbu  t a ’lim  ja ra y o n in i  qayta  quradi  h a m d a   o ‘zining  m aqsadlariga 
erishish  u c h u n   tashqi  m uhitni  o ‘ziga  b o ‘ysundiradi.  Boshqaruvdagi 
tizimlilik va  yagonalik  rahbar bilan  pedagogik j a m o a   o ‘rtasidagi  o ‘zaro 
harakat  va aloqani t a ’minlaydi,  b i r y o q l a m a  b oshqaruvning oldini  oladi.
B o s h q a r i s h n i n g   m a r k a z l a s h t i r i l g a n   va  n i a r k a z l a s h t i r i l m a g a n  
h o l a t l a r i n i n g   ra ts i o n a l   uyg‘u n l i g i .  B o s h q a r u v n i   m a r k a z l a s h t i r i s h  
keragidan  o rtiq  boMganda,  albatta,  m a ’m uriy  b o sh q aru v   kuchayadi. 
Bu  holat  o ‘qituvchilar va o ‘quvchilarning ehtiyojlari,  talab va  istaklarini 
hisobga  olm aslikka,  rahbar  va  o ‘qitu v ch ila rn in g   keraksiz  m e h n a t  va 
vaqt  sarflashlariga  olib  keladi.
S h u n in g d e k ,  m arkazlashtirilm aslikka  h a m   keragidan  o rtiq  e ’tibor 
berilsa,  pedagogik  tizim   faoliyatining  sustlashishi  k o ‘zga  tash lan a d i.
T a ’lim  m u a s s a s a s i  ichidagi  b o s h q a r u v d a   m a r k a z l a s h t i r i s h   va 
m a rk a z la s h tirm a s lik n i  uyg‘u n l a s h t i;i s h   m a ’m u r i y   va  j a m o a t c h i l i k  
boshqaruvi  rahbarlarining  faoliyatini j a m o a   m anfaatiga q a ra ta d i  h a m d a  
kasb  malakasi  darajasida  qarorlarni  q abul  qilishga  sharoit  yaratadi.
Ya k k a -h o k im lik  bilan  jam oatchilik  b o sh q a ru v in in g   birligi  tam ovili 
pedagogik j a r a y o n n i  boshqarishda  y ak k a h o k im lik k a   y o ‘l  q o ‘ym aslikka 
qaratilgan.  Boshqarish  faoliyatida o ‘qituvchilarning tajribasi  va bilimiga 
tayanib,  turli  qarashlarni  taqqoslab,  o q ilo n a   x u lo salar  ch iq arish   o ‘ta 
m uhim dir.  Vazifalarni  kollegial  hal  qilish  h a r   b ir  j a m o a   a ’zosining 
javobgarligini  y o ‘q q a   chiqarm aydi.
0
‘z  n a v b a t i d a   y a k k a h o k i m l i k n i n g   o ‘zig a   x o s   j i h a t l a r i   b o r. 
Y akkahokim lik  pedagogik ja ra y o n d a   t a r t ib - i n ti z o m ,  vakolat  doirasi  va 
.  unga  am al  qilishni  t a ’minlaydi.
Q arorni qabul qilishda  kollegial yon d ash u v   m a ’qul b o ‘lsa,  qarorning 
ijrosini  t a ’m in la s h d a   yakkahokim likka  b o ‘ysunish  m a ’quldir.

---

T a ’lim tizimini  boshqarishning  davlat-jam oatchilik xarakteri  ushbu 
ta m o y iln i  am alga  oshirishga  sharoit  yaratadi.
T a ’lim tizimini  boshqarishda axborotlarning obvektivligi va t o ‘liqligi. 
T a ’lim  tizimini  boshqarishning samaradorligi axborotlarning qanchalik 
aniq  va  t o ‘liqligiga  h a m   b o g ‘liq.  Agar  axb o ro tla r  aniq,  t o ‘liq  yig‘ilsa 
yoki  h a d d a n   ziyod  k o ‘p  b o ‘lsa,  q a ro r qabul  qilishda  chalkashlikka  olib 
keladi.
Biz t a ’lim-tarbiya ja ra y o n id a  o ‘quvchilarning o ‘zlashtirishi  haqidagi 
m a ’lu m o tla r n i  yig‘am iz,  lekin  ularning  qiziqishlari,  xulq-atvori,  shaxs 
sifatidagi  yo'nalishiga e ’tib o r beramiz.  A na shun in g   uch u n   h am  tarbiya 
ja ra y o n id a   k o ‘plab  o g ‘ishlar  kuzatiladi.
T a ’lim  muassasasining  rahbari o ‘zining faoliyatida  m enejer vazifasini 
h a m   bajaradi.  Shuning  u c h u n   u  o ‘z  faoliyatida  kuzatish,  anketa,  test, 
instruktiv va  metodik m ateriallardan keng foydalana bilishi lozim.  T a ’lim 
m u a s s a s a s i   m a ’m u r i y a t i   m a k t a b   i c h i d a g i   a x b o r o t l i   b o s h q a r u v  
texnologiyasini  ishlab  chiqish  va  uni  t a ’lim  jarayoniga  tatbiq  etishga 
alo h id a   e ’tibor  qaratishi  kerak.
B o s h q a ru v   j a r a y o n id a   a x b o r o td a n   s a m a ra li  foydalanish  t a ’lim 
m uassasasi  faoliyatining  muvaffaqiyatli  am alga  oshirilishiga  yordam  
beradi.  T a ’lim  m uassasasini  boshqarishda  foydalaniladigan  axborotlar 
t u rlic h a d ir  (3 8-chizm a).
A x b o ro tlar j a m g ‘arm asini  shakllantirish va  u n d a n  jadal  foydalanish 
b o s h q a ru v   ishini  ilmiy  tashkil  etishni  yuksaltiradi.
M a k ta b   ichki  b o sh q a ru v in in g   o ‘ziga  xosligi  quyidagi  vazifalarda 
an iq   k o ‘rinadi:
1.  T a ’lim -tarbiya ja ra y o n in i  pedagogik  tahlil  qilish.
2.  M aqsad  q o ‘yish  va  rejalashtirish.
3.  Tashkil  qilish.
4.  M ak tab   ichki  boshqaruvini  nazorat  qilish.
5.  Tartibga  solish.
Boshqaruv axboroti
I 
I 
1
 
I 
. 
I
M u d d atig a
k o 'ra
v  
J
Vazifasiga  k o 'ra 
^ 
J