‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

I  B O ‘LIM .  PEDAGOGIKANING  ILM IY  ASOSLARI
PEDAGOGIKA FAN  SIFATIDA.  UNING  PREDMETI, 
MAQSAD  VA VAZIFALARI.  PEDAGOGIK  TADQIQOT
METODLARI
Pedagogika  predmeti.  Pedagogika  (yunoncha  paidagogike  b o ‘lib, 
paidagogos  «bola»  va  «yetaklayman»)  ijtimoiy  tarbiyaning  um umiy 
qonuniyatlari,  muayyan jam iyatda yagona  ijtimoiy  maqsadga  muvofiq 
yosh  avlodni  tarbiyalash  ham da  unga  t a ’lim  berishning  mohiyati  va 
muam molarini  o ‘rganadigan  fan.  Pedagogika  ijtimoiy  fanlar  tizimiga 
kiruvchi fan sanalib, yosh avlod  hamda kattalarni  milliy istiqlol g‘oyalari 
asosida  tarbiyalash,  unga  t a ’lim  berish  m uam molarini  o ‘rganadi.
Pedagogika  fani  shaxsni  rivojlantirishning  ikki  m uhim  jihati  —  uni 
o ‘qitish  va  tarbiyalashga  asosiy  e ’tiborni  qaratganligi  bois  didaktika 
(ta ’lim  nazariyasi) va tarbiya nazariyasi fanning  muhim tarkibiy qismlari 
hisoblanadi.
Didaktika  (ta’lim  nazariyasi.  yunoncha  didaktikos  «o‘rgatuvchi»., 
didasko «o‘rganuvchi»)  ta ’limning  nazariy jihatlari,  t a ’lim jarayonining 
mohiyati, tamoyillari, qonuniyatlari, 
0
‘qituvchi va o ‘qituvchi  faoliyatlari, 
t a ’limning  maqsadi,  mazmuni,  shakl,  metod,  vositalari,  natijasi,  t a ’lim 
jarayonini  takomillashtirish  yoMlari  va  hokazo  m uam m olarni  tadqiq 
etadi.
T a ’lim  o ‘z  mohiyatiga  k o ‘ra  um um iy  va  maxsus  kabi  turlarga 
ajratiladi.  Umumiy  ta ’lim  har  bir  shaxsning  kamol  topishi  ham d a  u 
to m o n id a n   hayotiy  faoliyatni  tashkil  eta  olishi  uchun  zarur  bo'lgan 
m a ’lu m o tla r n i  berishga  y o ‘n a ltir ila d i.  U m u m iy   t a ’lim  a s o sid a  
o ‘zlashtirilgan  m a’lumotiar  kelgusida  shaxsning  kasbiy  tayyorgarligini 
t a ’minlashga  imkon  beruvchi  maxsus t a ’lim  olishi  uchun  asos  boMadi. 
Maxsus  t a ’lim  —  o ‘zida  mutaxassislik  xususiyatlarini  namoyon  qilib, 
shaxsga  muayyan  kasbiy  faoliyatni  tashkil  etish  borasida  nazariy 
b ilim la rn i  berish  asosida  a m a liy   k o ‘n ik m a   h a m d a   m a la k a la rn i 
shakllantirishga  xizmat  qiladi.
T a ’lim,  shuningdek,  turli  darajadagi  t a ’lim  dasturlarini  amalga 
oshirishiga ko‘ra maktabgacha t a ’lim,  umumiy o ‘rta ta ’lim, o ‘ita  maxsus, 
kasb-hunar ta ’limi, oliy ta ’lim, oliy o ‘quv yurtidan  keyingi ta ’lim,  kadrlar 
malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash hamda  maktabdan tashqari 
taMim  kabi  turlarga  boMinadi.

---

Tarbiva  nazariyasi  —  pedagogikaning  muhim  tarkibiy  qismlaridan 
biri  bo‘lib,  tarbiya jarayoni  mazmuni,  shakl,  metod,  vosita va  usullari, 
uni  tashkil  etish  muammolarini  o ‘rganadi.
Tarbiva  muayyan, aniq  maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida 
yosh  avlodni  har  tom o nlam a  o'stirish,  uning  ongi,  xulq-atvori  va 
dunyoqarashini  tarkib  toptirish jarayonidir.
Ijtimoiy tarbiya aqliy,  axloqiy, jismoniy,  mehnat,  estetik,  iqtisodiy, 
huquqiy,  ekologik  va jinsiy tarbiya  kabi  yo‘nalishlarda  tashkil  etiladi.