‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I


-chizma.  Og'zaki  bayon  qilish  metodlarining  turlari



Download 11,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet234/413
Sana16.01.2022
Hajmi11,97 Mb.
#379486
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   413
Bog'liq
Pedagogika. 1-qism (M.Toxtaxojayeva, S.Nishonova) 583e888c8e1f192e31521286245d8a52

14-chizma.  Og'zaki  bayon  qilish  metodlarining  turlari
O g ‘zaki  m a s h q lardan  t a ’lim  ja ra y o n id a   keng  foydalaniladi.  U la r 
o ‘q u v c h ila rn in g   u m u m iy   m adan iy a ti,  m antiqiy  fikrlashi  h a m d a   bilish
1 С ай и д ах м ед о в  H .C .  С и стем а м етодов об у ч ен и я  учащ ихся  м ех а н и зи р о в ан н о м у  труду 
в  х л о п к о в о д с т в е .  А в т о р еф .  д и сс.  ...  к а н д .п ед .н а у к .  —  М о с к в а,  1983,  -  с.  18.
www.ziyouz.com kutubxonasi


q o b i l iy a ti n i   riv o jl a n t ir i s h   b i la n   b o g ‘liq d ir .  S h u n i n g d e k ,   o g ‘z a k i 
m ashqlarning  n u tq   boyligini  oshirish  va  xorijiy  tillarni  o ‘rganishdagi 
ah a m iy a ti  beqiyos.
Hikova  —  o 'q itu v c h i  t o m o n i d a n   m avzuga  oid  dalil,  h o d i s a   va 
v oqealarning  yaxlit  yoki  qism larga  b o 'lib ,  tasviriy  vositalar y o r d a m i d a  
obrazli  tasvirlash  yo'li  bilan  ixcham ,  qisqa  va  izchil  bay o n   qilinishi. 
M e t o d n i n g   sam arasi  k o 'p   j i h a t d a n   o 'q it u v c h i n i n g   n u q t  m a h o r a t i ,  
so'zlarni  o 'z  o 'r n id a ,  ifodali bayon  qilishi,  s huningdek,  o 'q u v c h ila r n in g  
yoshi,  rivojlanish  darajasini  inobatga olgan  h o ld a yondashuviga bog'liq. 
Shu  bois hikoya  m az m u n i o 'q u v c h ilarn in g  mavjud bilimlariga tayanishi, 
ularni  kengaytirishga x izm at  qilishi  zarur.  H iko y an in g  a x b o r o tla r bilan 
boyitilishi  m aqsadga  m uvofiqdir.
Hikoya  qilinayotgan  m ateria ln i  s am aralash   maxsus  reja  aso sid a  
am alg a  oshiriladi.  O 'q itu v c h i  h a r  bir  d a r sd a   unin g   m a q s a d in i  a n iq  
belgilab  oladi,  undagi  asosiy  tu s h u n c h a la r g a   a lo h id a   u r g 'u   berishga 
e ’ti b o r n i   q a r a ta d i.  H ik o y a  qisq a  ( 5 —10  d a q i q a ) ,   sh u   b i la n   b irg a 
o 'q u v c h ila r d a   his-hayajon  va  m avzuga  nisb atan   qiziqishni  u y g 'o tish i 
kerak.  Bu  holat  hikoyani  b o sh q a  t a ’lim  m e to d la ri  (xususan,  n a m o y i s h  
yoki  m u am m o li  bayon  etish  va  h o k az o la r)  bilan  birga  s o lish tirg a n d a  
ro 'y   berishi  m um kin.
Suhbat  — savol  va jav o b  shaklidagi  dialogik t a ’lim  m e to d i  b o 'l ib ,   u 
fanga  q a d im d a n   m a ’lum ,  x a tto   u n d a n   o 'z   faoliyatida  S u q ro t  h a m  
m o h iro n a  foydalangan.  Suhbat  t a ’lim ja ra y o n id a   k o 'p  funksiyalar (aqliy 
fik rla sh ,  h o zirja v o b lik ,  m u l o q o t   m a d a n i y a t i   va  b o s h q a   s i f a t l a r n i  
shakllantiradi)  bajaradi,  a m m o   asosiysi  o 'q u v c h id a   faollikni  y u z a g a  
keltiradi.  Suhbat  o 'q itu v c h i  fikriga  m os  h arakat  qilish,  n a tija d a   yangi 
bilim larni  b o s q ic h m a -b o s q ic h   egallashga  im k o n   beradi.
Suhbat  —  faoliyatni  endigina boshlagan  o 'q itu v c h i  u c h u n   m u r a k k a b  
t a ’lim  m etodi  hisoblanadi,  b in o b a rin ,  savollarni  tayyorlash,  u la r n i n g  
ketm a-ketligini  t a ’minlash  k o 'p   vaqt  talab   etadi,  un i  tashkil  e t i s h d a  
esa b archa o'quvchilarning d iq qatini jalb etish talab qilinadi.  O 'q i t u v c h i  
o d d iy   savollar  berishi,  o 'q u v c h ila r g a   u la r  yuza sid a n   batafsil  o 'y l a s h  
u c h u n   vaqt  ajratishi,  o 'q u v c h il a r n i n g   j a v o b la r in i  esa  d i q q a t   b ila n  
tinglashi,  zarur  o 'r in la r d a   u larni  sh arh la sh i  lozim.  S h u   bois  s u h b a t d a  
bilish  deduktiv yoki  induktiv y o 'l  bilan  a m a lg a  oshadi.  D e d u k tiv  s u h b a t 
o 'q u v c h i l a r g a   o l d i n d a n   m a ’lu m   b o 'l g a n   q o i d a l a r ,   t u s h u n c h a l a r ,  
hodisalar, jara yonlar asosida tashkil  etilib,  o 'q u v c h il a r  tahlil  y o r d a m id a  
xususiy  xulosalarga  keladilar.  S u h b a t n i n g   in d uktiv  s h ak lid a  a l o h i d a
www.ziyouz.com kutubxonasi


dalillar,  t u sh u n c h a la rn in g   tahlil  asosida  u m u m iy   xulosaga  kelinadi.
S u h b at  k o ‘p ro q   o ‘q u vchilarni  yangi  b ilim lar  bilan  ta n ishtirish, 
bilim larni  tizimlashtirish  va  m ustahkam lash,  naz o ratn i  tashkil  etish 
h a m d a   o ‘zlashtirilgan  bilim larni tashxislashda  ijobiy  natijalarni  beradi. 
S uhbat  turli  k o ‘rinishlarda,  y a ’ni,  kirish.  vakuniv.  individual  va  guruhli 
suhbat  tarzida  tashkil  etiladi.
Kirish  suhbati  o ‘quv  ishlarining boshida tashkil  etiladi.  U ni  tashkil 
etishdan  ko'zlangan  maqsad  hal etilishi zarurboMgan  ishlar m ohiyatining 
o ‘quvchilar to m o n id a n   anglab yetilganligini tekshirib  ko‘rishdan  iborat. 
B u n d a y   s u h b a t l a r   o ‘q u v c h i l a r n i n g   o ‘q u v   s a l o h i y a t i n i   a n i q l a s h ,  
l o y i h a l a s h t i r i s h   i s h l a r i n i   t a s h k i l  e tis h   h a m d a   y a n g i  b i l i m l a r n i  
o ‘zlashtirishga  kirishish  oldidan  uyushtiriladi.
Y a k u n iv   s u h b a t  o ‘q u v c h i l a r   t o m o n i d a n   eg a lla n g a n   b ilim la r n i 
um u m la sh tirish   va  tizimlashtirish  m aqsadida  am alga  oshiriladi.
Katexisizm  (a isa a   bavonli)  suhbat  —  o ‘quvchilarning  b o sh la n g ‘ich 
bilim  darajasi  h a m d a  ularning yangi  o ‘quv  m etodikasini  o ‘zlashtirishga 
tayyorgarligini  aniqlash  u c h u n   tajribali  o ‘qituvchilar  to m o n id a n   dars 
avvalida  y o h u d   o ‘rganilgan  m aterialni  m u stah k am lash   u c h u n   dars 
so'n g g id a  q o ‘llaniladi.
Evristik  s u h b a t   yangi  b ilim la rn i  m u a m m o li   t a r z d a   egallashga 
y o ‘naltiriladi.  B un d a  savollar shu n d ay  ketm a-k etlik d a berilishi  zarurki, 
n a tija d a   ularga  «ha»  yoki  «yo‘q»  tarzidagi  ja v o b la rn i  olish  em as, 
a k sin ch a ,  o 'q u v c h ila r n i  m ustaqil  fikrlash,  ularda  faollikning  yuzaga 
kelishini t a ’m inlash,  ularni tahlil qilishga undash,  dalillami  ilgari surishga 
erishish  im koniyati  yaratilsin.
D e m a k ,  evristik suhbat jara yonida o ‘quvchilar bilimlarni  o ‘zlarining 
tirish q o q lik la ri  va  m u staq il  fikr  yuritish  layoqatiga  egaliklari  bois 
o ‘zlashtira  olsinlar.
Tushuntirish  o ‘quv materiali  m azm unini  isbot, tahlil,  u m u m la sh m a , 
t a q q o s l a s h   a so s id a   b a y o n   qilishdir.  Bu  m e t o d   hikoyaga  n isb a ta n  
b irm u n c h a   keng q o ‘llaniladi.  U n d a n  odatda,  nazariy materiallar h am d a 
m urakkab  m asalalam i o ‘iganishda foydalaniladi.  Tushuntirish jarayonida 
o ‘quv  m ateria lin in g   bir q a d a r  qiyin  unsurlari  k o ‘zga  tashlanadi  va  shu 
asosda  m ateria ln in g   m ohiyati  o chib  beriladi.  T ushuntirish  sam arasi 
k o ‘p  h o l l a r d a   o ‘q i t u v c h i n i n g   k o ‘rg a z m a li  v o s i t a l a r d a n   o q i l o n a  
foydalanishiga  b o g ‘liq  boMadi.
M a ’ruza  —  yirik  hajm dagi  o ‘quv  materialini  og'zaki  bayon  qilish 
m e to d i  san a lib ,  u n in g   o ‘ziga  xos  xususiyatlari  quyidagilardan  iborat:
www.ziyouz.com kutubxonasi


q a t ’iy  m antiqiy  ketm a-k etlik ,  u z a tilayotgan  axborotlarning  k o ‘pligi, 
bilim lar bayonining tizimliligi.  M aktab  m a ’ruzasi  m azm u n in i  m u ra k k a b  
tiz im la r,  hodisalar,  obyektlar,  ja r a y o n l a r ,   u larn in g   sa b a b li-o q ib a tli 
bog‘lanishlari,  q o n u n  va qoidalar tashkil  etadi.  Shu  bois m a ’ruza  m a k ta b  
s h a r o itid a   yuq o ri  sin flard a g in a  q o ‘llaniladi.  C h u n k i   u  b u t u n   d a r s  
jara yonini  q a m ra b   olishi  m u m k in .  M a ’ruza  m etodi  tu s h u n tir is h   va 
su h b atn in g  asta-sekin  kengayib bo rish id an   vujudga  keladi va bir v a q td a  
o'q u v c h ila rn i  q isq ach a  yozib  olish  (ko n sp e k tlash )g a  o ‘rgata  b o ra d i.
M a k t a b   m a ’ru z a s in in g   s a m a r a d o r l i g i n i   t a ’m i n la s h   s h a r t l a r i 1 
quyidagilardan  iborat:
—  o ‘qituvchi  t o m o n id a n   eng  m aq b u l  m a ’ruza  rejasining  tuzilishi;
—  rejadan o ‘quvchilarni  x a b a rd o r etish,  ularni  m a ’ruza  m a vzusining 
m aqsadi  va  vazifalari  bilan  tanishtirish;
—  rejada aks etgan  barcha b andlarning  mantiqiylik va k e tm a -k e tlik d a  
bayon  etilishi;
—  rejaning  h a r   bir  b a n d i  y o ritilg a c h ,  u la r  y u z a sid a n   q i s q a c h a  
u m u m la s h m a   asosida  xulosalanishi;
—  m a ’ruzaning  bir  q ism idan  ikkinchisiga  o ‘tishda  ular  o ‘rtasidagi 
m an tiq iy   aloqalarning  o ‘rnatilishini  t a ’minlash;
—  bayon  qilishning  m u a m m o li  va  e m o ts io n a l  xususiyat  kasb  etishi;
—  jonli  til,  o ‘z  vaqtida  m isollar,  an iq   dalillar  va  q iy o s la sh la rd a n  
foydalanish;
— auditoriya,  m u lo q o t ja ra y o n i,  s h u n in g d e k ,  o ‘q u v c h ila rn in g   a qliy 
faoliyatlarini  m ohirlik  bilan  boshqarish;
—  m a ’ruzaning  m u h im  jih a tla rin i  t  irli  t o m o n d a n   o chib  berilishi;
—  m a ’ruzaning  asosiy  qism larini  o ‘q u v c h ila r  t o m o n id a n   q a y d   e tib  
(yozib)  borilishiga  im kon  b eradigan  h o la td a   bay o n   qilinish  tezligi;
—  za ru r  (yozib  olinadigan)  o 'r in l a r n i   o ld in d a n   ajratib  q o ‘yish;
—  o'rganilayotgan  holatlarni  yozib  olish  asosida,  q abul  qilish  va 
ularning  mohiyatini aniqlashtirish  m a q sa d id a   k o ‘rg azm alar (n a m o y is h , 
illyustratsiya,  videofilm  va  b o s h q a la r )d a n   foydalanish;
— alohida  holatlarni  c h u q u r  m u h o k a m a  qilishda  m a ’ruzani se m in a r, 
am a liy   m ashg‘ulotlar  bilan  uyg‘unlashtirish.
T a ’lim sifati va sam aradorligini  t a ’m in la sh d a   k o ‘rgazmali  m e t o d l a r  
h a m   alohida  aha m iya tga  ega.
П о д л а с ы й   И .П .  П ед аго ги ка.  Н о в ы й   к у р с.  К н .  1.  —  М о с к в а,  В л ад о с,  2002.  -  с.  491.
www.ziyouz.com kutubxonasi


/5- 

Download 11,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish