‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

M e h n a t  fa o liy a ti
O 'q u v
m e h n a ti
 
4  
J
(
 
\
 
I jtim o iy -fo y d a li
 
m e h n a t
V 
У
(  
\  
0 ‘z - o ‘z ig a   x izm a t
 
q ilis h
U n u m li
m eh n a t
V
29-chizm a.  Mehnat faoliyatining asosiy  turlari
M ehna t  faoliyatining  asosiy turlari  quyidagilardir:
Q ‘quv  m e h n a ti  o ‘quvchilarning  ilmiy  bilim lar  h am d a  turli  fanlar 
asoslarini  o ‘zlashtirishga  y o ‘naltirilgan  faoliyati  turidir.
Ijtimoiy-foydali  m e h n a t  shaxsni  h a r  t o m o n l a m a   kamol  toptirish 
h a m d a   uning  m u a y y a n   ijtimoiy ehtiyojlarini  qondirishga y o ‘naltirilgan 
h a m d a   ijtimoiy  m e h n a t   xarakteridagi  faoliyati  turidir.
Hozirgi  davrda t a ’lim  muassasalarida o ‘z - o ‘ziga xizmat  keng y o ‘lga 
q o ‘yilmoqda.  0 ‘z - o ‘ziga  x izm at  o ‘q u v c h ila r n in g   ijtimoiy  va  o ‘quv 
ehtiyojlarini  q o n d iris h   m a q sa d id a   ularning  o ‘zlari  t o m o n id a n   am alga 
oshiriluvchi  m e h n a t  faoliyati turidir.  0 ‘quvchilarning navbatchiligi 
0
‘z- 
o ‘ziga  xizmat  qilishni  tarkib  toptirishning  m u h i m   shaklidir.
U n u m li  m e h n a t  tu rla ri  xilm a-xildir.  M a sa la n , 
0
‘quvchilarning 
m e h n a t   h a f t a l i g i ,   c h o r v a g a   y e m - x a s h a k   t a y y o r l a s h   va  s h i r k a t  
x o ‘ja lik la rid a   fa o liy a t  y u ritish   va  b o s h q a l a r .   U n u m l i  m e h n a t   — 
o ‘quvchilar  m e h n a t i n in g   eng  om m av iy   shakli  sanaladi.
0 ‘quvchilar  hozirgi  davrda  «K am olot»  yoshlar  ijtimoiy  harakati 
faoliyatida  ishtirok  etad ilar,  D o riv o r  o ‘simliklar,  urug‘lam i  yig‘ish, 
m a k ta b   b in olarini  t a ’m in la s h d a   q a tn a s h m o q d a la r,  fermer,  shirkat  va 
j a m o a   x o ‘j a l i k l a r i d a   is h la b   c h i q a r i s h n i   t a s h k i l   e t i s h d a   i s h t ir o k  
etm oqdalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ayni v aq td a, j u d a  k o ‘plab  m a k ta b la r d a  y o rd a m c h i  x o ‘jalik  m avjud. 
K o rx o n a   va  x o ‘ja lik la r  t a ’lim  m u assasa sig a  m a jm u a v iy   y o n d a s h u v  
a s o s id a   m e h n a t   t a r b iy a s in i  ta s h k i l   e t i s h g a   k o ‘m a k l a s h m o q d a l a r .  
0
‘q u vchilar ishlab chiqarish  s u b y ektlarining  iqtisodiy rivojlanishi bilan 
tanishadilar,  Bu  ja r a y o n   u larni  tu rli  k a s b la m i  egallash  sh artlari  va 
sharoitlari  bilan   tanishtirishga  y o r d a m   beradi.
M e h n a t  tarbiyasi  o ‘q u v c h ila rn i  m e h n a t g a   psixologik  va  am a liy  
jih a td a n   ta y y o rla sh n i  n a z a rd a   t u t a d i .  Z e r o ,   m avjud  s h a r o i t d a   r o ‘y 
berayotgan  ijtim oiy-iqtisodiy  o ‘zg a rish la r  shaxs  k a m o lo tig a   n is b a ta n  
juda  k atta  talab larn i  q o ‘y m o q d a .  X u s u s a n ,  m e h n a tg a   m u h i m   ijtimoiy 
burch  sifatida  qarash ,  m a ’lu m   faoliyatni  bajarishda  m a s ’uliy atn i  his 
etish,  m e h n a t g a   va  u n in g   natijasi,  s h u n in g d e k ,  m e h n a t   j a m o a s i g a  
h u r m a t ,  m e h n a t   faoliyatini  tashkil  e t is h d a   ta sh a b b u s k o r lik ,  faollik 
k o ‘rsatish,  o ‘z  aqliy  va  jis m o n iy   q o b iliya tini  t o ‘liq  n a m o y o n   etishga 
b o ‘lgan  ichki  ehtiyoj,  m e h n a t n i   ilm iy  tashkil  etish  y o ‘lid a  a m a liy  
harak atn i  olib  borish  sh u la r j u m la s id a n d ir.
M e h n a tg a   psixologik  ji h a td a n   ta y y o r   b o ‘lish  esa  ta rbiya viy  ishlar 
tizim ida  am alga  oshirilib,  u la rn in g   h a r   biri  quyidagi  v a z if a la m i  hal 
etishga  y o rd a m   beradi:
— o 'q u v c h ilar t o m o n id a n   m e h n a t n i n g  ijtimoiy a ha m iya ti,  m e h n a tn i  
tashkil  etish  hayotiy  zaruriyat  ek a n lig in in g   anglab  yetilishiga  erishish;
—  ularda  m e h n a t  faoliyatini  a m a lg a   oshirishga  n i s b a ta n   ra g ‘bat 
uyg‘otish;
—  o ‘q u vchilarda  m e h n a t  k o 'n i k m a   va  m alak a la rin i  shakllan tirish  
va  hokazolar.
J a m i y a t d a   k e c h a y o tg a n   ijti m o i y - i q t is o d i y   o ‘z g a rish la r,  m u lk k a  
egalik, xususiy m ulkni yaratish yoMida q o n u n   doirasida olib borilayotgan 
am aliy faoliyatni q o ‘lla b -q u w a tla s h g a   y o ‘naltirilgan  ijtimoiy h a r a k a tla r 
m e h n a t  tarbiyasiga  y angicha  y o n d a s h u v n i   talab   e t m o q d a .
M eh n a t  tarbiyasining yangi te x n o lo g iy a la r asosida o ‘quv d astu rlari, 
t a ’lim  m eto d larin in g  variativligi ta m o y ili  yotadi.  D a stu r la r k a s b - h u n a r  
kollejlari  ixtisoslashgan  turli  kasblar b o ‘y ic h a   yaratiladi.  U l a r d a   kasbiy 
t a ’limni o ‘zlashtirishga  nisbatan  q o ‘yilgan  davlat  talablari o ‘z  ifodasini 
topadi.
T a ’lim jara y o n id a egallangan  bilim ,  k o ‘n ik m a  va  m a la k a la r m e h n a t  
tarbiyasida  pedagogik  faoliyatning  y a k u n iy   natijasi  e m a s ,  b alki  inso n  
q o b i l i y a t i n i n g   r i v o j l a n i s h i,   y a ’n i ,   m e h n a t g a   b o ‘lg a n   l a y o q a t i n i  
riv o jlan tirish n in g   s a m a r a li  v o s ita s id ir.  Bu  e sa  m e h n a t   t a r b i y a s i d a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

a n ’anaviy  m etodlarni  em as,  balki  bilim  o lish n in g   faol  m eto d la rid a n  
foydalanib,  o ‘quvchilarda tadqiqotchilik h am d a  ixtirochilik  malakalarini 
rivojlantirish  m etodlarini  q o ‘llashni  naz arda  tu ta d i.
B u n d a n   t a s h q a r i  m u a m m o l i ,   iz la n u v c h a n   t a d q i q o t   m e to d la ri, 
ko n stru k to rlash ,  loyihalash,  texnik  m odellashtirish,  m e h n a tn i  tashkil 
etish  j a ra y o n id a   un in g   eng  yaxshi  variantlarini  izlab  topish,  ijodiy 
topsh iriq la rn i  t o ‘g ‘ri  ta n la y   olish,  shuningdek,  tan lo v lar,  yoshlarning 
ijodiy  k o ‘rgazm alarni  tashkil  etish  h am   en g   sa m a ra li  m e to d la rd a n  
sanaladi.
M e h n a t   t a ’lim i  va  t a r b i y a s i n i n g   t a s h k i l i y - m e t o d i k   s h a k lla ri 
0
‘qituvchi to m o n id a n   tanlana di.  Bu shunday shakl  va  m e t o d l a r b o ‘lishi 
kerakki,  u  o ‘quvchiga  m e h n a ti  m uvaffaqiyatidan  q u v o n c h   baxsh  etsin, 
o ‘z  m e h n a t i d a n   o ‘zi  faxrlansin.
M e h n a t   t a r b i y a s i n i n g   t e x n o l o g i y a l a r i   o ‘q u v c h i n i n g   n a z a r i y  
b ilim larini  am aliy o td a  q o ‘llash  im koniyatini  yaratishi  zarur.  Bu  esa, 
o ‘z  navbatida,  m e h n a t   t a ’limi  m azm u n in i  h a m   takom illashtiradi.  U 
k o m p l e k s   x a r a k t e r   k a s b   e t i b ,   o ‘q u v c h i l a r d a   o ‘q u v   t e x n i k a   va 
texnologiyalari  h a q id a   tasavvur  hosil  qilishi,  am aliy   masalalarni  hal 
etish  m alakasini  shakllantirishi,  sifat  natijalarini  t a ’m inlashi  lozim. 
A yniqsa,  o ‘quv  top sh iriq la rin i  hal  etishga  ijodiy  yondashish,  ishlab 
c h i q a r i s h n i n g   te x n i k - i q t i s o d i y ,  ijtimoiy  k o ‘rsa tk ic h la rin i  yu q o rig a 
k o ‘tarishga  intilish  hosil  qilishi  m aqsadga  m uvofiqdir.
M e h n a t  tarbiyasida sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar rejasida m ehnat 
tarbiyasi  yo'nalishidagi  tadb irlarn in g   o ‘rin  olishini  t a ’m inlash  m u h im  
pedagogik  vazifalardan  biridir.  M eh n a t  tarbiyasi  turli  a n ’anaviy  va 
n o a n ’anaviy  sh akllarda  tashkil  etiladi  (30  —  c h izm a ).
D e m a k ,  o ‘quvch ilarn in g  m e h n a t  faoliyatini tashkil etish jarayonida 
quyidagi  vazifalar  am a lg a   oshiriladi:
0
‘q u v c h ila r n in g   m e h n a t   t a ’limi  j a r a y o n i d a   u larning  m e h n a tg a  
qiziqishlarini  oshirish,  kasbiy  yoki  m ehnat  faoliyatiga  tayyor b o ‘lishni 
t a ’minlash.
0
‘q u v ch ilar  k u c h in i  t o ‘g ‘ri  taqsim lash,  faoliyat  turlari  va  uni  ijro 
e t i s h d a   o ‘rin  a lm a s h tiris h   vositasida  u lard a  ra hbarlik  va  ijrochilik 
m alak a la rin i  hosil  qilish.
0
‘q u v c h ila rn in g   m e h n a t   faoliyatiga  rag‘batlantirishning  sam arali 
m e t o d   va  v o sitalaridan  foydalanishga  e ’t i b o m i   qaratish.
M e h n a t  faoliy a tin in g   tu r i d a n   q a t ’i  n a z a r   m e h n a t  m a d a n iy a tin i 
s h a k l l a n t i r i s h ,   k a s b iy   f a o l i y a tn i   r e ja l a s h t ir is h ,   v a q t d a n   o q i l o n a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fo y d a la n ish ,  o ‘z  joyini  tartib li  s a q la s h   h a m d a   m e h n a t   qu ro llarig a 
e h tiy o tk o ro n a   m u n o sa b a td a   b o ‘lish.
M e h n a t  tarbiyasi