‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o L iy va ‘r t a maxsus

Nazorat savollari:
1.  Mahsulotlarga  boMgan  talabni  qondirish  (bajarish)  qoidalari 
necha turga boMinadi?
2.  FIFO qoidasi  LIFO dan qanday farq qiladi?
3.  Xarid  logistikasi qanday faoliyatni bajaradi?
4.  Xarid  logistikasining asosiy masalalari nimalardan iborat?
5.  Ta’minot  jarayoni  (logistikasi)  necha  xil  usulda  amalga 
oshirilishi mumkin?
6.  Ombordagi zaxira deb qanday zaxiraga aytiladi?
7.  T a’minotda  «Sotib  olish  yoki  ishlab  chiqarish»  masalasi  deb 
qanday masalaga aytiladi?
5.2.  Materiallarga boMgan ehtiyojni aniqlash
M ateriallarga  boMgan  talab  (ehtiyoj)  bu  dasturda  belgilangan 
mahsulotlarni  ishlab  chiqarish 
uchun  zarur  boMgan  homashyo 
materiallarining  miqdoridir.  Mahsulotga  boMgan  talab  bazi  bir 
xusuiyatlariga qarab bir necha turga boMinadi:
M ateriallarga boMgan birlamchi  ehtiyoj- bu tayyor materiallarga 
boMgan  talab  boMib,  bozor  talablarini  tavsiflaydi  va  savdo 
korxonalarining talablaridan kelib chiqib aniqlanadi.  Masalan, savdo 
do‘konlariga  har kuni  100  qop  un  tashib  keltirish  kerak  boMsin.  Bu 
yerda  100 qop  un birlamchi ehtiyoj  boMadi.
M ateriallarga boMgan  ikkilamchi  ehtiyoj  -  bu  butlovchi  detal  va 
homashyoga  boMgan  talabdir.  Bu  talab  sanoat  korxonalarida  qoMla- 
niladi.  Ehtiyoj  determinar  hisoblashlar yordamida  birlamchi  ehtiyoj 
miqdoriga  qarab  korxona  omboridagi  zaxiralami  hisobga  olgan 
holda  aniqlanadi.  Masalan,  100 qop  unni  tagliklarda  tashib  keltirish 
kerak  boMsa-yu,  uning  uchun  12ta  taglik  kerak  boMsa,  12ta  taglik 
ikkilamchi ehtiyoj deb nomlanadi.
68

---

Uchlamchi  (yordachi)  ehtiyoj-  yordamchi  resurslarga  bo‘lgan 
ehtiyoj  asbob  uskunalarining yemirilishi oqibatida vujudga keladi va 
asosan  stoxastik,  ekspert  yoki  determirar  usullar  yordamida 
aniqlanadi.  Agar  unlarni  tashish  davrida  ba’zi  bir  tagliklar  sinib 
ishga yaroqsiz  b o ‘lib  qolsa,  ularni  almashtirish  uchun zarur  bo‘lgan 
tagliklar uchlamchi  ehtiyoj  bo‘ladi.
Mavjud  zaxiralami  qanday  hisobga  olinishiga  qarab  material- 
larga bo‘lgan talab  «brutto ehtiyoj»  va «netto etiyoj»  ga bo‘linadi:
-  «brutto  ehtiyoj»  bu  ishlab  chiqarish  dasturini  bajarishga  kerak 
boMadigan  ehtiyoj  boMib  omborda  mavjud  tayyor  mahsulotlarning 
miqdorini  hisobga  olmagan  holda  aniqlanadi.  Birlamchi,  ikkilamchi 
va uchlamchi  ehtiyojlarni jamlash orqali  aniqlanadi.
-  «netto  ehtiyoj»  bu  ishlab  chiqarish  dasturini  bajarishga  kerak 
bo‘ladigan  ehtiyoj  bo‘lib  omborda  mavjuu  tayyor  mahsulotlar  va 
materiallarning miqdorini hisobga olgan holda aniqlanadi.
Amaliyotda  jam i  materiallarga  bo‘lgan  ehtiyoj  korxonada 
mahsulotlami  ishlab  chiqishda  yo‘l  qo‘yiIgan  braklar  hamda  ishlab 
chiqarish  vositalariga  texnik  xizmat  ko‘rsatish  va  ta ’mirlash  ishlari 
sababli  ularning  ishini  to‘xtatib  turilganligi  sababli  brutto  ehtiyojga 
qaraganda  ko‘proq  bo‘ladi.  Korxonadagi  har  xil  turdagi  ehtiyojlar 
orasidagi bog‘liqliklar 24 - rasmda ko‘rsatilgan.