‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/228
Sana31.01.2022
Hajmi4,6 Mb.
#420028
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   228
Bog'liq
61b186c0e14426.78547627

2.1.2-rasm.
Savdo firm asida m ark e tin g faoliyatining m o d e l-d a stu ri.


H a r b ir tijorat b itim i u m u m iy h o la td a q u yidagilarni o 'z ichiga 
oladi:
— s a v d o -v o s ita c h i x iz m a tla rn i b a ja rish u c h u n ish c h ila rn i 
yollash (to v arn i so tib o lish, ta sh ish , so tish , rek lam a ish in i olib 
b o rish , kerakli x izm a tla rn i rasm iy lash tirish );
— to v arn i ca q la sh va sotish u c h u n kerak b o 'lg a n o m b o rx o n a , 
b aza, savdo d o 'k o n la rin i so tib o lish yoki ijaraga olish;
— to v arn i k e y in c h a lik sotish u c h u n sotib olish;
— a m a lg a o s h irila d ig a n ish n i m o liy a la sh tirish u c h u n p ul 
m ab la g ‘larini k red itg a o lish va k e y in c h a lik k red it va u n in g fo izini 
q ay ta rish;
— v o sita c h ilik faoliyati k o 'rsa ta y o tg a n b o sh q a ta s h k ilo t yoki 
sh ax slarn in g x iz m a tla rid a n fo y d alan ish va ularga p ul to 'la s h ;
— b itim d a k o ‘rsatilgan ishni reja la sh tirish , rasm iy la sh tirish
va tartib lash tirish u c h u n z a ru r b o ‘lgan a x b o ro tn i t o ‘p la sh yoki 
so tib olish;
— to v am i x a rid o rg a sotish;
— b itim n i rasm iy lash tirish , b a rc h a soliq va t o ‘lovlam i t o ‘lash.
T ijo ra t b itim in in g b a rc h a m u h im ta d b irla ri m u d d a t jih a tid a n
o 'z a ro b o g ‘liqdir. B itim y a k u n id a b iz n e s-re ja va h a ra k a tla m in g
y iriklash tirilg an m u v o flq la sh tiru v ch i rejasi ishlab c h iq ila d i. A gar 
b itim yirik b o ‘lib, k o 'p m u d d atg a c h o 'z ils a , ish n i b ajarish u c h u n
reja jadvalini tu zish tavsiya etiladi.
Moliyaviy tadbirkorlik. 
T ijo ra t b a n k la ri va fo n d b irja la ri 
m oliyaviy tad b irk o rlik u c h u n fao liy at k o ‘rsatuvchi m a q o m b o 'lib
x izm at qiladi. U sh b u b o z o r in stitu tla rin in g m o h iy a ti n im a d a ?
Tijorat banki 
— a k s iy a d o rlik tu rid a g i m o liy a v iy - k r e d it 
m uassasasi b o 'lib , aso sa n pul o m o n a tla rin i (d e p o z itla r n i) qabul 
q ilu v c h i va m ijo z k o 'r s a t m a s i b i l a n b o s h q a h i s o b - k i t o b
operatsiyalarni am alg a oshiruvchi tijo rat tashkilotlariga pulli xizm at 
k o 'rsa ta d i. T ijo ra t b a n k la rin in g d a ro m a d m an b a i d e p o z it (jalb 
etilgan) va ssuda m ab la g 'la ri o 'rta sid a g i farq lard an sh ak llan ad i.
T ijo rat b an k lari o p eratsiy alari passiv (m a b la g 'la m i ja lb etish ), 
aktiv (m a b la g 'la m i jo y la sh tirish ), k o m issio n -v o sita ch i (k o m issio n
to 'lo v la ri b o 'lg a n m ijo zla rn in g to p sh iriq la rin i b ajarish ) kabi u c h
guruhga bo'linadi.


T ijo rat bank lari m a b la g 'la m i k atta m u d d a tg a o lib , k ich ik
m u d d a tg a q a rz g a b e ra d i. B u b a n k la r k re d ito rla rg a o ld in d a n
b e lg ila n g a n fo iz la rn i to 'la s h b ila n b o g 'liq tijo ra t ta v a k k a lig a
uchraydi. S h u sababli bank berilgan qarzlari turli sabablarga k o 'ra
o 'z vaqtida qaytm aslig ini hisobga olib, m a ’lum pul z ah irasig a ega 
bo'lishi kerak.
1996-yil 25 ap reld a qabul q ilin g an O 'z b e k isto n R espublikasi- 
ning « B an k lar va b ank faoliyati to 'g 'ris id a «gi q o n u n id a tijo ra t 
banklari faoliyatining barcha huquqiy asoslari a n iq belgilab berilgan. 
1996 y iln in g b irin c h i c h o ra g id a tijo ra t b an k lari vakillik h isob
raq am larin i M ark a z iy b an k h iso b -k ito b la r m ark aziga o 'tk a z is h
to 'liq tu g allan d i va kliring m arkazlari tugatildi. Bu h u d u d ichidagi 
b ank lar o 'rta s id a o p eratsiyalarnin g sanoqli so a tla rd a o 'tk azilish ig a 
im kon beradi.
H o zirg i k u n d a O 'z b e k isto n R esp u b lik asid a b ir q a n c h a tijorat 
aksion erlik b an k lari faoliyat y u ritm o q d a . T ijo ra t b a n k la ri m illiy 
iq tiso d iy o tn in g turli so h a va ta rm o q la ri, k o rx o n a va tash k ilo tla ri, 
xo'jalik va tadbirkorlik subyektlarini kreditlash, m oliyalash va ularga 
h iso b -k ito b xizm ati k o 'rsa tish n i am alga o sh irad i. B an k lar faoliyati 
to 'la m u sta q ild ir. O 'z resurslari e tm a y q o lg a n d a u la r b o sh q a 
b a n k la rd an yoki M ark aziy b a n k d a n kredit olish i m u m k in .
Fond biijasi. 
M oliyaviy tad b irk o rlik n in g e le m e n tla rid a n yana 
b in fond b iijasid ir. K a p italn in g k o 'p a y ish i, ak tiv larn in g haqiqiy 
narxini aniqlashga qaratilgan q im m atb ah о q o g 'o z la r bozoriga fond 
birjasi deyilad i. F o n d birjasining faoliyal lam oyili talab va taklifni 
tezk o r ta rtib la sh tirish d a n ib o ratd ir. F o n d b irjalarid a q im m a tb a h o
q o g 'o z la rn in g kopirovkasi o 'tk a z ila d i. B unga m uvofiq b iijan in g
kopirovka b o 'lim i m utaxassislari biija orqali o 'ta y o tg a n b a rc h a
q im m a tb a h о q o g 'o z la rn in g x arid kursi va so tuv k urslarini m u n - 
tazam ravishda b aholab b oradilar. Jo riy kurslar esa d o im o chiroqli 
tablod a yozib bo rilad i, m axsus b y u lleten d a c h o p etiladi.
Joriy kurslarga b in o an shu vaqt shu birjada m a ’lum aksiyalam i 
so tish yoki so tib olish narxlari a n iq la n ad i. Bu n a rx la r m axsus 
fo rm u la y o rd a m id a ch iq arilsa, u lar birja faolligining indeksini 
a n iq lash u c h u n asos b o 'la d i. Birja faolligi iq tiso d iy o td a so d ir 
bo 'lay o tg an ahvolni o 'zig a xos ravishda aks ettiradi.


S h u b ilan b irg a, d av lat m o n o p o listik k a p ita liz m s h a ro itid a
q im m a tb a h о q o g ‘o z la r savdosida b iija roli a n c h a pasay di. B uning 
asosiy sababi kuchli kredit-m oliya institutlarining yuzaga kelganligi- 
dir. U lar q im m atb a h о q o g ‘o zlar savdosini biijalarsiz olib boradilar. 
Q im m a tb a h o q o g 'o z la r savdosida b irjalar roli tu sh ib ketganiga 
sa b ab , d av lat o b lig asiy alarin in g q im m a tb a h o q o g ‘o z la r u m u m iy
hajm idagi salm o g ‘i oshganligidadir.
H ozirgi vaqtda 0 ‘zbekistonda h am fond biijalari o 'z faoliyatini 
am alg a oshirib k e lm o q d a . 
«Toshkent» respublika fond birjasi 
erkin 
so tu v g a c h iq a rilg a n ak siy alar savdosi b ilan s h u g ‘u lla n u v c h i yopiq 
a k siy a d o rlik ja m iy a ti, 1994-yil a p re ld a « T o shk ent» resp u b lik a 
universal to v a r-fo n d birjasi tarkibidagi fo n d b o ‘lim i a so sid a tashkil 
etildi.
Biija qim m atli qog'ozlarning bir m arom da m u o m alad a bo'lishini 
t a ’m in lay d i, u la rn in g b o z o r b a h o sin i belgilaydi va u larg a d o ir 
m a ’lu m o tlam i tarqatadi. B iijaning 81 brokerlik idorasi b o 'lib , ularda 
ja m i 240 b ro k e r ishlaydi.
R e sp u b lik a n in g q im m a tli q o g 'o z la r b o z o rin i sh a k lla n tirish
borasid a h u k u m at to m o n id a n b ir q a n c h a tad b irla r am alg a oshirildi. 
B u n d a y b o z o rla r resp u b lik a d a ilg arid an m a ’lu m b o 'lib , 1920- 
19 30-yillarda veksellar, d e p o z itli sertifik atlar, o b lig a siy a lar m u o ­
m a la d a b o 'lg a n . 1 9 9 5 -y ild a n esa b u n d a y q im m a li q o g 'o z la r
«T oshkent» respublika fo n d biijasi orqali so tila boshladi.
R espublika fo n d b o zo rig a M ark aziy b a n k to m o n id a n veksellar 
bilan birga d ep o z it va ja m g 'a rm a sertifikatlari ch iq arild i. Q im m atli 
q o g 'o z la r bozorini kengaytirish m aqsadida fon d d o 'k o n la ri ta rm o g ‘i 
vujudga keltirildi. U larn in g soni 55 taga etdi.
1995-yilda «T oshkent» fo n d biijasi E vrop a-O siyo fo n d biijalari 
federasiyasi a ’zoligiga qabul qilindi.
Maslahat tadbirkorligi. 
M a sla h a t x iz m a tla rin in g m o h iy a ti va 
b o sq ic h la ri. M a ’lu m b ir s o h a d a o 'z m utaxassisligi b o 'y ic h a y o 'l- 
y o 'r iq k o 'rsa tu v c h i k ish ig a m asla h atc h i d ey iladi. C h e t ellardc 
b o sh q a ru v b o 'y ic h a pulli m a sla h a t «konsalting» d e b y u ritilad i. 
Iq tiso d iy o t va b o sh q a ru v b o 'y ic h a E v rop a F ed erasiy asi M asla- 
h a tc h ila r A ssosiasiy asin in g t a ’rificha, m e n e jm e n t — k o n sa ltin g
b o sh q a ru v b o 'y ic h a m u a m m o va im k o n iy a tla rn i a n iq la s h , u la rn i


bah o lash b erish, tegishli c h o ra -ta d b irla r ishlab c h iq ish va u la rn i 
a m a lg a o s h iris h d a x o lis o n a m a s la h a t b e rish h a m d a y o rd a m
ko ‘rsatishdir.
S an o ati rivojlangan m a m la k a tla rd a m ablagM arni m asla h atli 
x izm a t sh ak lid a intellektual k ap italg a kiritish yangi u sk u n a yoki 
ilg‘o r texnologiyalam i sotib olishga ketgan m ab lag 'lar bilan tengdir. 
M a b la g ‘lar ish la tish n in g u sh b u k o ‘rinishi m a m la k a tim iz d a en d i 
am alga oshirilm oq da. Bu y o ‘n alish d a intellektual im k o n iy atlard an
iqtisodiyot va boshq aruv so h a la rid a t o ‘laligicha foydalan ish yaxshi 
sam ara beradi. K o ‘p ko rx o n alar intellektual im k o n iy atlarid an t o ‘la 
va samarali foydalana olmasliklari sababli bozor iqtisodiyoti sharoitida 
qiyin ahvolga tushib qolgan. 0 ‘z vaqtida m aslahatchilar yo rd am id an
fo y d ala n g an ra h b a rla r m o liy a v iy -x o ‘ja lik fa o liy a tid a iq tiso d iy
sam araga erishganlar.
G e rm a n iy a n in g m a s h h u r «Porshe» av to m o b il firm asi 1991 
yilga kelib, tan azzu lg a u c h ra sh arafasid a edi. K orxona ra h b a rla ri 
ah v o ln i tu zatish u c h u n Y a p o n iy a n in g «Sin gidzyusu» (b u «Yangi 
texno lo g iy a « m a ’nosini b ild ira d i) k o n saltin g firm asiga m u ro ja a t 
etishdi. F irm a «Touota«ning m alakali m utaxassislarini yig‘ib, ishga 
k irish d i. C h e t ellik m a s la h a tc h ila r sh a ro itn i o ‘rg an ib c h iq ib , 
«Porshe» zav o dida k o nvey er ish u su lin i jo riy edi. Ishlab c h iq a ­
rishning barcha b o 'g 'in la rid a xarajatlar keskin ravishda kam aytirildi. 
K onveyer tizim i o ‘z g a rtirilm a sa -d a , m ah alliy tajrib a va a n ’a n a la r 
h isobg a o lin m a d i. F aq at y a p o n m aslah atch ilari ta k lif qilg an tiz im
ishlay boshladi.
Y a p o n iy a te x n o lo g iy a si jo r iy e tis h d a n u c h y ild a n k e y in
«P orshe»da b irin c h i real n a tija la r yuzaga keldi: k o m p a n iy a k am
x a ra jat qilib, k o ‘p ro q av to m o b il ishlab c h iq a ra bo sh lad i. 19 % ga 
kam ay tirilg an ish c h ila r tez ro q va sifatliro q ishni bajara b o sh la d i. 
Y a p o n m a s la h a tc h ila rin in g tavsiy alari tufayli y ig ‘uv k o n v e y e r 
uzunligi q isq ard i, k o ‘p m iq d o rd ag i y o rd am c h i o m b o rx o n a la rg a
ho jat q o lm a d i, n a tija d a zavod h u d u d in in g o ‘zi 30 %ga q isq ard i. 
Ishlab chiqarishdagi kam ch iliklar ikki baro b ar kam aydi. A vtom o bil 
y ig 'ish tezligi 40 % ga o sh d i. Bu ishlarni o ‘sha eski jih o z la rd a , sh u
zavodda ishlab kelgan ishchi va m u h an d islar am alga oshirdilar. U la r 
ix tiro s o h a sid a h a m fa o lla s h ib , h a r o y d a ish la b c h iq a r is h n i


y axshilashga q a ra tilg a n ikki yarim m in g d a n o rtiq yangi tak liflar 
kirita boshladilar.
K o n s a ltin g x iz m a tla ri b ir m a rta li m a s la h a t h a m b o 'lis h i 
m u m k in . U la r k o n sa ltin g loyiha sh a k lid a b o ‘lib, quyidagi asosiy 
b o sq ic h la rn i q a m ra b oladi:
• m u a m m o la rn i aniq lash (d ia g n o stik a );
• lo y ih an i ish lab chiqish;
• loyihani am alg a oshirish.
L oy ih an in g h a jm ig a k o ‘ra, yak un iy b o sq ich b ir n ech a k u n d a n
b ir n e c h a o y g a c h a c h o ‘zilishi m u m k in . B a ’zida m ijozlar b ila n ish 
o lib b o rish k o ‘p y illar davom etad i.
M aslahat uslublari. 
M aslah at u slu b lari turli xil b o 'lish i m u m ­
k in . M a sla h a tn in g u c h turi — eksp ertli m asla h at, jara y o n d a g i 
m aslah at va o 'rg atu v c h ilik m aslahatlari keng qo 'llaniladi.
Ekspertli maslahat 
— k o n sa ltin g n in g eng passiv sh a k lid ir. 
M a slah atn in g bu tu rid a m aslahatch i d iag n o stik a, q aro r qabul qilish 
va u larn i jo riy etish ni m ustaqil ravishda am alga oshiradi. M ijoz esa 
b u n d a y hollarda m aslahatchiga kerakli a x b o ro t etkazib berishi zarur.
Jarayondagi maslahatda 
— loyihani ishlab chiqish bosqichlarida 
k o n saltin g firm a m asla h atc h ila ri m ijo z b ila n faol ish o lib b o rib , 
yuzag a kelgan m u a m m o la rn i h a m k o rlik d a tah lil qiladi va z a ru r 
tak liflar b eradi.
0 ‘rgatuvchilik maslahatida 
— m utaxassislarning asosiy m aqsadi 
g 'o y a la rn in g y u zag a kelishi, e c h im la r q ab u l qilish u c h u n asos 
tayy o rlash d ir. S h u m aq sa d d a m ijo zlar u c h u n m a ’ru z a la r o 'q ila d i, 
s e m in a rla r o 't k a z i la d i , o 'q u v q o 'lla n m a la r i ish lab c h iq ila d i. 
U m u m a n , m ijo z la r z a ru r n a z a riy v a a m a liy a x b o ro tla r b ila n
t a ’m in la n a d i. A m a ld a esa yuqoridagi h a r b ir m aslah at tu rla ri s o f 
h o ld a q o 'lla n ilm a y d i, u lar k o m b in a siy a lash g a n shaklda u c h ra y d i.
S a n o a ti riv o jlan g an m a m la k a tla rd a k o n sa ltin g x izm ati k o 'p
y illar m o b a y n id a b o z o r iqtisodiyoti in fra tu z ilm a sin in g m u h im
elem en tlarid an h iso b lan ad i. K onsalting xizm ati statistikada m axsus 
ta rm o q deb ta n o lin g a n . A Q Sh da u sh b u ta rm o q d a 700 m in g kishi 
b a n d b o 'lib , u n in g b iry illik x izm at h a jm i 50 m lrd. d o lla m i tashk il 
etadi.


H a r b ir rivojlangan va riv o jlan ay otg an m a m la k a tla rd a m asla­
h a tc h ila r fikrisiz iqtiso diyo t va b o sh q aruv g a o id jid d iy q aro rlar 
qabul qilinm aydi.
0 ‘z b e k isto n d a ayni v aq td a xususiy k o n saltin g firm a la r soni 
hozircha a n c h a kam (qiyoslash u c h u n , G o llan d iy ad a u larn in g soni 
2000 d a n o sh iq d ir).
X ususiy firm a lard a n tash q ari m aslah atli x izm a tla rn i davlat, 
o 'q u v , a x b o ro t, ilm iy te k s h iris h m u a ssa sa la ri tijo ra t a so sid a
bajaradi. M a m la k a tim iz d a hozirgi iq tiso d iy sh a ro itn i yaxshi b ila- 
digan, y u q o ri salohiy atga ega, yuqori in tellek tu al, b o z o r iqtiso- 
diyoti m e x a n iz m in i tu sh u n a d ig a n m alakali m a s la h a tc h ila r soni 
yildan-yilga k o 'p a y ib borm o q d a. U la r c h e t el konsalting firm alari- 
ning vakillari bilan ham korlikda m illiy iqtisodiyotni rivojlantirishda 
k a tta ish o lib b o rm o q d a . A ytish lo z im k i, c h e t el k o n sa ltin g
firm alarin in g x izm ati ju d a q im m a t. M asalan , c h e t el k on saltin g
firm asi x o d im in in g bir kunlik o 'rta c h a ish haqi 300 d o lla m i tashkil 
etadi.
K o n saltin g x izm atlari turli xil b o 'lis h i m u m k in . M e n e jm e n t 
b o 'y ich a E vropa m aslahatchilar m a ’lu m o t k o 'rsatk ich id a 84 turdagi 
k onsalting x izm atlari k o 'rsatilg an . U la r quyidagi 8 ta g u ruhg a 
b o 'lin g a n : u m u m iy boshqaruv, m a ’m uriy b o sh q aru v , m oliyaviy 
b o sh q aru v , x o d im la r bo sh q aru v i, m a rk e tin g , ishlab c h iq a rish , 
ax b o ro t tex n o lo g iy asi, m axsus x izm atlar.
Maslahat loyihasini amalga oshirishni tashkil etish. 
M ijoz 
firma bilan aloqa o 'm atg an d an keyin taklif ishlab chiqishga kirishiladi. 
T a k lif ishlab ch iq ish loyihani m u h o k a m a q ilish d an b o sh la n a d i. 
B u n d a n o ld in m ijo z-firm a h aq id a batafsil a x b o ro t olishi lozim . 
M aslah atch i firm a n im a bilan s h u g 'u lla n ish i, n im a la rn i ishlab 
c h iq a rish i, ish c h ila r soni, m alak asi, b o sh q a ru v x o d im la r so n i, 
ish hajm i, xarajat va d aro m ad m iqdori, firm aning m oliyaviy ahvoli, 
s h a rtn o m a la rn in g b o r-y o 'q lig i, h a m k o rla rn in g ish o n c h lilig in i 
bilishi kerak. U n d a n keyin s h a rt-s h a ro it, u n in g o 'z g a ris h d in a - 
mikasi va m u am m o lari aniqlanadi. S o 'n g bajarilishi zarur ishlam ing 
reja-grafigi tu zilib , tegishli y urid ik q o g 'o z la r rasm iy lash tirilad i. 
Ishning bajarilishiga alo hid a e ’tib o r berish lozim . M aslah atch in in g


o b ro 's i ish n in g o 'z v aq tid a yoki m u d d a td a n o ld in bajarilish i bilan 
belgilanadi.
Ish n in g q a n d a y sh a k ld a tu g atilish in i h a m an iq lab o lish za ru r, 
y a ’ni ish yoki x izm a t m u a y y a n n atijag a e rish ish d a n ib o ra t e k a n li­
gini belgilash lo zim . B u la rn in g b a rch asi ish n in g reja g rafig id a aks 
e ttirilis h i kerak. B u y u rtm a n i b a ja rish ja ra y o n id a b u y u rtm a c h i 
firm adagi psixologik m u h it o'rganiladi. Ishning bajarilish jara y o n id a
m ijo z n in g q iziq ish i su say ish i m u m k in , sh u sababli q iz iq ish n i 
su saytirm aslik u c h u n c h o ra -ta d b irla r ishlab ch iq ish kerak. B uning 
u c h u n q iziq ish n in g eng y u q o ri p allasid a b iro r-b ir k ich ik tad b irn i 
am alg a oshirish kerak.
B u ta d b ir m ijo z - f ir m a ra h b a riy a tig a q a ra tilg a n m u a y y a n
takliflar, m aslah atch in in g taklifm i m ajlisda m u h o k am a qilish, b a ’zi 
tak liflam i b ajarish h aq id a g i q a ro rn i tay y o rlash d an ib o ra t b o 'lis h i 
m um k in . O xirida loyiha yoki b a ’zi takliflam i am alga oshirish h aqida 
y o z m a h iso b o t rasm iy la sh tirila d i. O ld in d a n k elishilgan m a s la h a t 
tu rla ri b u n d a n m u sta sn o em as.
Konsalting flrmaning mijozlarni jalb etish usullari. 
M a sla h a t 
b e ru v c h i b o z o m in g o 'z ig a xos xususiyati s h u n d a n ib o ra tk i, bu
fa o liy a t bilan s h u g 'u lla n u v c h i firm a la r o ‘z to v a ri, o 'z x iz m a t 
n a m u n a sin i k o 'rsa tis h im k o n ig a ega em as. S h u n in g u c h u n u la r 
fao liy atid a m ijo zlarn i ja lb etish m u am m o si tu rad i.
M ijozlarni ja lb etish usullari tu rli-tu m a n d ir. B unga o 'z im k o - 
n iy atla rin i ta rg 'ib o t qilish , rek lam a qilish, v o sita c h ila r y o rd a m id a
m ijo zla rn i ja lb e tish , firm a h a q id a ijobiy fikr b ild irg a n o ld in g i 
m ijo z la r ta k liflarid an fo y d alan ish kiradi.
E ng so dd a va eng keng q o 'lla n ila d ig a n usul rek la m a d ir. F irm a
o 'z im k o n iy ati, x iz m a t k o 'rsa tis h n in g tax m in iy n a rx i, muvafifa- 
qiyatli bajarilgan lo y ih alar h a q id a turli xil reklam a m a ’lu m o tla ri va 
rek la m a e ’lo n la rin i ta rq a ta d i. M ijo zlarn i ja lb e tis h d a v o s ita c h ila r 
y o rd am id an keng foydalaniladi. V ositach ilar rah b arn in g ish o n ch in i 
q o z o n g a n firm a x o d im lari b o 'lish i m u m kin. G 'a r b m a m la k a tla rid a
b u n d a y v o s ita c h ila r n i to p is h u c h u n m a x su s u s lu b la r ish la b
ch iq ilg an . Bu m a q sa d la r u c h u n a lo h id a m a b la g 'la ra jra tila d i.
A lb atta, m a s la h a tc h i firm a n in g o b ro 's in i belg ilab b eru v ch i 
o m il o 'tm is h d a m u vaffaqiy atli y u ritilg a n fao liy atd ir. Y irik , h a tto
o 'rta m iy o n a firm a la rn in g ijobiy tavsiyasi eng yaxshi rek la m a d ir.


U m u m a n firm a g a m a s la h a tc h ila r k e ra k m i? O 'z b e k is to n
iq tiso d iy o tin i b a 'z i k o rx o n ala r ida tu b d a n islo h o tla r o lib b o ri- 
la y o tg a n d a v rd a k o 'p la b m u a m m o la r y u zag a k e lm o q d a . S h u
m u a m m o la rn i o q ilo n a hal etish u c h u n m a s la h a tc h ila r saloh iyati 
o sh ib b o rishi aniq. S hu bilan birga m oliy av iy im k o n iy at ch ek - 
langanligi tufayli m a sla h a tc h ila rn i firm an in g b a ’zi m u a m m o la rin i 
hal etish u c h u n ta k lif etish m aq sad g a m u vo fiq dir. M u a m m o la rn i 
h al etishni korx o n an in g strategik rivojlanish m uam m o sin i yechish- 
d an b o sh la sh kerak, s o 'n g ra m ark e tin g , in n o v atsio n im k o n iy at va 
b oshq a m u am m o la rn i hal etishga o 'tis h kerak.
2 .2 . Tadbirkorlik faoliyatining shakllari
O 'zbek iston Respublikasida «Tadbirkorlik to ‘g ‘risida«gi q o n u n - 
n in g 5 -m o d d a s ig a b in o a n ta d b irk o rlik n in g q u y id ag i sh a k lla ri 
m avjud:
• yakka tartib d ag i tadbirk o rlik;
• xususiy tad b irk o rlik ;
• ja m o a tadbirkorligi;
• aralash tad birk o rlik .
Yakka tartibdagi tadbirkorlik 
— tadbirkorlik faoliyatini am alg a 
o sh irish n in g eng o d d iy shakli b o 'lib , u n i tash k il qilish tartib i 
O 'z b e k isto n R espublikasi V a z irlar M a h k a m a sin in g 1995-yil 14 
fevraldagi q aro ri bilan tasd iq la n g a n « O 'z b e k isto n R esp u b lik asid a 
xususiy tad b irk o rlik lo 'g 'risid a g i N iz o m » bilan belgilanadi. U shbu 
n izo m g a m u v o fiq yakka ta d b irk o r o 'z fao liyatin i y u rid ik shaxs 
tash k il q ilm ay a m alg a o sh irish i m u m k in . Y akka tartib d ag i ta d b ir­
k o rlar o d a td a m ay d a ishlab ch iq a rish bilan sh u g 'u lla n a d ila r.
Y akka tartibdagi tadbirkorlik o 'z navbatida ikki turga b o 'lin a d i:
• shaxsiy tad b irk o rlik ;
• birgalikdagi tadbirkorlik.
Shaxsiy tad birk orlik tu sh u n c h a si «Tadbirkorlik va ta d b irk o rla r 
fao liy atin in g k afo latlari to 'g 'risid a « g i q o n u n n in g 1 5 -m o d d a sid a
q u y id ag ic h a b a y o n etiladi: «Shaxsiy tad b irk o rlik yakka tartib d a g i 
ta d b irk o rla rn in g o 'z i to m o n id a n m u lk h u q u q id a , s h u n in g d e k
m ulkka egalik qilish va (yoki) u n d a n foydalanishga y o 'l q o 'y a d ig a n


o 'zga m ulkiy huq u q tufayli o'ziga tegishli m ol-m ulk negizida m ustaqil 
ravishda am alga o sh irila d i«.
U s h b u q o n u n n in g 16-m o d d asig a b in o a n birgalikdagi ta d b ir ­
ko rlikka q u y id a g ila r kiradi:
• e r-x o tin n in g u m u m iy m o l-m u lk i n eg izid a am alga o sh iri- 
lad ig an oilav iy tad birk orlik;
• d e h q o n x o ‘jalig in in g u m u m iy birgalikdagi m ulki n e g iz id a
am alg a o sh irila d ig a n d e h q o n xo'jaligi;
• o ‘zlariga u m u m iy ulushi m ulk h u q u q id a tegishli b o ‘lgan u m u ­
m iy m ulk negizida yakka tartibdagi tadbirkorlikni am alga oshiradigan 
sh irk at x o ‘jaligi.
Y uridik shaxs tashkil qilm ay, o ‘z faoliyatini am alga oshirad igan
ta d b irk o r sifa tid a r o ‘y x atdan o 'tk a z ilg a n jis m o n iy shaxsga d av lat 
ro 'y x a tid a n o ‘tk azilg an lig i h a q id a g i g u v o h n o m a b e rilad i va u 
jis m o n iy sh a x sla rn i r o ‘y x atdan o ‘tk azish reestrida qayd q ilin ad i. 
U s h b u g u v o h n o m a b a n k d a h is o b - k ito b v a ra g ‘i o c h is h , so liq
o rg a n la rid a n r o ‘y x a td a n o ‘tis h , m u h r va b o sh q a re k v iz itla m i 
tay y o rlash u c h u n asos h iso b lan ad i.
0 ‘zbekist o n R espublikasida «X ususiy tadbirkorlik t o 'g ‘risidagi 
N izo m « da xususiy tadbirkorlik faoliyatiga quyidagicha ta ’rif berilgan:
X ususiy ta d b irk o rlik fu q a ro la r (a lo h id a fu q aro ) to m o n id a n
o 'z tavakkalchiliklari va m ulkiy javobgarliklari ostida, shaxsiy d a ro ­
m a d (foyda) olish m aqsadida am aldagi q o n u n c h ilik asosida am alga 
o s h irila d ig a n ta sh a b b u sk o r x o ‘jalik fao liy atid ir.
X usu siy tad b irk o rlik n in g yak k a ta rtib d a fao liyat y u rita y o tg a n
ta d b irk o rlik d a n farqi sh u n d a k i, bu e rd a faoliyat y u ritu v c h ila r o 'z
fao liy atin i y o lla n m a ishchi kuchi y o rd a m id a o lib b o rad ilar. U la r 
y u rid ik sh axs sifa tid a ish k o ‘rad ilar va o ‘z k o rx o n a la rin i davlat 
ro ‘y x atid an o ‘tkazishga m ajburdirlar.
J a m o a tad b irk o rlig i b ir g u r u h fu q a ro la rn in g o ‘zlariga m a ’qul 
b o ‘lg a n m u lk c h ilik s h a k lla rid a ja m o a la r g a b ir la s h ib , ja m o a
k o rx o n alarin i tashkil etishlari va sh u a so sd a tad b irk o rlik faoliyatini 
am alga oshirishlaridir.
J a m o a tad b irk o rlig i faoliyati firm a la r fao liy atid a o ‘z ifo d asin i 
to p ad i. F irm a m uayyan turdagi m ah su lo t ishlab chiqarish va xizm at


k o ‘rsatishga ixtisoslash gan , bozordagi talab va taklifga qarab ish 
tu ta d ig a n , iq tiso d iy jih a td a n erkin va m u staq il ko rx o n ad ir.
X ususiy firm a d e g an d a ayrim shaxs yoki oilaga tegishli, yakka 
xususiy m ulkka asoslanib faoliyat y u ritad ig an korxona tu sh u n ilad i.
F irm a la rn in g turlari ju d a k o ‘p, u larn i q u y id ag ic h a tasvirlash 
m u m k in (2 .2 .1 -ra sm ).

Download 4,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   228




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish