Áyyemgi Egipet kalendari. Jobasi: Kirisiw. Egipet kalendariniń kelip shiǵiw tariyxi

Áyyemgi Egipet kalendari.
Jobasi:
Kirisiw.

1. Egipet kalendariniń kelip shiǵiw tariyxi.

2. Eiypet kalendariniń basqa kalendarlar menen uqsasliq hám ózgeshelikleri.

3. Egipet kalendariniń astranomiyaliq tiykarlari.

Juwmaqlaw.

Kirisiw.
Kalendar soızi bizge qádimgi Rimliklerden kelgen bolip easplanadi. Bul latinsha “ caleo”-jariyalaw hám kalendarium-qarzlar kitabi sózlerinen kelip shiqqan. Jil basinda Rimlikler qarzlarin yólew ádet formasinda bolǵan. Rimdegi qarzlar kitabi kalendar ati menen júrgizilgen. Házirgi waqitta bolsa kalendar-bul túrli mámleketlerde waqit esabi sistemasi bolipó oniń tiykarinda tábiyattiń dáwriy hádiyseleri, aspandaǵi planetalardiń háreketleri, waqit araliqlariniń esabi alip bariladi. Házirgi kúndegi kalendarlar payda bolǵanǵa shekem adamlar waqitti ólshew ushin aǵash hám basqa nárselerge oyip kún ay sanaqlarin sanaw, kenep, arqan siyaqlarǵa túyin qoyiw siyaqli naırselerden paydalanǵan. Rawajlaniwdiń dáslepki basqishlarinan baslap insanlar kúndelikli turmis talaplari waqit ólshew birliklerin oylap tabiw hám olardi esaplaw zárúrligin payda etken. Waqıt ólshewiniń birinshi tábiy birligi kún ekenligin, onıń insan miyneti hám dem alıwınıń almasıwı menen baylanıslılıǵı hám de Jerdiń óz o'qi átirapında aylanıwı nátiyjesinde payda boliwin bilesiz. Biraq joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, haqıyqıy Quyash kúniniń uzın-qısqalıǵı jıl dawamında túrlishe bolǵanlıǵı sebepli, haqıyqıy Quyash waqtıniń basqa birlikleri - saat, minuta hám sekundalardıń da jıldıń túrli kúnlerinde túrlishe uzın-qısqalıqqa iye hám usınıń sebepinen kúndelik turmısda waqtıniń ólshem birligi retinde odan paydalanıw múmkin emes. Sol sebepli astronomlar onı ortasha Quyash waqıtı (yamasa ortasha Quyash kúni) dep atalıwshı waqıt ólshem birligi menen almastırıwdı usınǵanlar hám sol usınıs dúnyada qabıl etilgen. Ortasha Quyash kúni waqtıniń tiykarǵı ólshew birliklerinen biri retinde házirgi zaman kalendarlarına tiykar etip alınǵan.
Bara-bara xojalıq jumıslarınıń rawajlanıwı jáne social turmıs waqıt ólshewiniń kúnge salıstırǵanda irilew bolǵan birligin tabıw zárúriyatın keltirip shıǵarǵan. Kisiler bunday waqıt ólshem birligin aspan jariqlardan biri bolǵan Aydan, anıqrag'i Aynıń háreketinen tapqan. Biraq bunday esap adamlardıń kúndelik turmısı ushın júdá qolaysız bolıp tabıladı.