Ювенил ревматоид артрит. Этиологияси, патогенези, клиникаси, диагностикаси, қиёсий ташҳиси, давоси ва профилактикаси

ЮСА нинг ташҳис мезонлари.
1. 3 ой ва ундан кўп давом этган артрит.
2. 3 ой ва ундан кечроқ рўй берган иккинчи бўғин артрити.
3. Кичик бўғинлар симметрик шикастланиши.
4. Контрактура.
5. Тендосиновит еки бурсит.
6. Мушак атрофияси.
7. Эрталаб ҳаракат чекланиши.
8. Кўзнинг ревматоид шикастланиши.
9. Ревматоид тугунлар.
10. Бўғин бўшлиғида суюклик.
Рентгенологик белгилар:
11. Остеопороз, эпифиз суяк тузимининг кичик кистози қайта тузилиши.
12. Бўғин ериклари торайиши, суяк эрозияси, бўғинлар анкилози.
13. Суяк ўсишининг бузилиши.
14. Умуртқа поғонасининг бўйин қисми шикастланиши.
Лаборатор белгилар:
15. Мусбат ревматоид омил.
16. Синовиал қобиқдан олинган биопсия мусбатлиги мусбат белгилар умумий миқдори:
ЮСА га эҳтимол ( 3 белги )
ЮСА аниқланган ( 4 белги )
Классик ЮСА ( 8 белги )
Қиёсий ташҳис. Кўроқ моно ва олигоартикуляр вариантларда бўғинда оғриқ бўлмаслиги, уларда қизариш ва касалнинг умумий аҳволи емонлашуви
( масалан ревматизм, СҚЮ, септик жараенлари учун хос бўлган, бундан ташқари увеит ривожланиши мумкин).
ЮСА нинг системали варианти бошланишида ревматоид тошма тошиш муҳим таққосий ташҳис аҳамиятига эга. ЮСА ревматизмдан фарқланиб унда фақат чегараланган перикардит учрайди; турғун артрит ва миграция қилиш характерига эга эмас. Антистрептолизин - О титрининг ошиши 1F3 беморларда унча кўп бўлмаган миқдорда ошади.
Системани қизил югурдан билан ЮСА нинг таққосий ташҳис ўтказиш СҚЮ нинг эритема, алопеция, МНС шикастланиши, неврит каби характерли белгилар топилгунча қийин бўлади. Кўрсатгичлардан LE-тести мусбатлиги, натив ДНК га нисбатан антителол титрининг баландлиги топилиши ЮСА нинг системали вариантига характерлиэмасдир.
Кўпроқ болаларда катталарга қараганда ўткир инфекцияларда: (қизилча, қизамиқ, гепатит-В, сепсис, туберкулез ) артрит кузатилади.
Даволашнинг замонавий усуллари. Даволаш босқич билан стационарда, поликлиникада ва санаторияда комплекс чора-тадбирларни қўллаган ҳолда ўтказилади. Асосий даволашни яллиғланиш жараенини ва аллергик реакцияни тўлиқча пасайтиришга қаратилган патологенетик таьсир этувчи воситалар ташқил қилади. Шу билан бир қаторда, бўғиндаги жараенга маҳаллий таьсир этувчи препаратлар фойдаланилади. Бундан ташқари, сурункали инфекция ўчоқларини йўқотишга қаратилган чоралар қўлланилади.
РАни замонавий дори-дармон билан даволаш ўз ичига бир вақтнинг ўзида 2 хил синфга кирувчи дори воситалари – тез таьсир этувчи ва яллиғланишига қарши препаратлар (стероид еки ностероид) бундан ташқари базисли ревматоид жараенни жуда чуқур ва стабил даволовчи таьсир қилувчи, секин таьсир этадиган препаратлар қўлланилади.
Кўпгина ҳолатларда давони касалликнинг ҳар қандай вариантларида одатда ацетилсалицил кислотасидан (кунига 75 – 100 мг.кг) бошланади. Препаратни катта дозаларда ҳам болалар яхши кштаради ва кўринарли оғриққа қарши ва яллиғланишга қарши самара кўрсатади.
Ҳозирги вақтда кўпгина болалар ревмотологлари аспиринни даволашдан бошламайди, яьни яллиғланишга қарши бошқа препаратлар кўпроқ қўлланиш ножўя таьсирлари ҳам камроқ.
Салицил бўлмаган препаратлардан ибупрофен, напроксен, натрий толметин кўпроқ тавсия этилади. Барча яллиғланишга қарши препаратларнинг ножўя таьсири яллиғланишга қарши бир хил ошқозон-ичак бузилишлари ва қон кетиши, еки баьзан жигар трансаминазалари миқдорининг ошиши, бош оғриғи ва нефротик самара (интерстициал нефрит, капилляр некроз ривожланиши мумкин).
Оғриқнинг камайиши ва бўғинда ҳаракат чекланишининг камайиши даволашнинг бошлангандан 7-10 кун ўтиб бошланади, 2-3 ҳафтадан сўнг практик жиҳатдан бўғин шиши умуман йўқолади. Турғун яхшиланиш 6 ойдан сўнг вужудга келади.
Юқорида кўрсатилган даволашни етарли самараси бўлмаганда, 4-6 ой ўтгандан сўнг, айниқса полиартрит ғолатларда, узоқ таьсир этувчи антиревматоид препаратлар қўлланилади.
Базис воситаларига олтин препаратлари, Д-пенициллин, левамизол, хинолин унумлари, цитостатик иммуноденрессантлар (циклофосфамид метатрексат, азатиоприн ) ва баьзи сульфопрепаратлар (сульфасалозин ва сульпиридозин) киради.
Баьзи препаратлар организмда узоқ вақт кумуляция қобилиятига эга, шунинг учун препаратларни олиб ташлаганда ҳам яхшиланиш ва ремиссиянинг кечиши бир неча ойларгача сақланади, лекин кўпинча жиддий ножўя таьсирлар бўлиши ҳам мустасно эмас. Олтин тузлари ( криназол ) битта иньекцияда 1 мг кристалл олтин юборилади. Ҳафта ўтгандан сўнг яхши кўтарса 5 мг юборилади ва кейинчалик иньекцияни 5 мг дозада ҳар ҳафта юборилади. Даволаниш муддати камида 20 ҳафтагача олиб борилади. Хинолин унумлари (делагил, планквенил) биринчи 6-8 ҳафтада 5-7 мг.кг.кунига ҳисобга олиб, кейинчалик 2 даробар кам доза буюрилади.
Кортикостероидларнинг яллиғланишга қарши ва иммунодипрессант таьсири кўринарли бўлганлиги туфайли улар ЮСА ни асосий даволаш ўрнини эгаллайди.
Глюкокортикостероидлар ўзига хос кўрсатмалар бўлганда ва одатда қисқа муддатда буюрилади.
ЮСА ни даволаш учун асосий кўрсатмалар.
1) Ҳает учун ҳавф солувчи патологик ҳолатлар ( кардит, миокардит );
2) НЯКП ларга чидамли бўлган турғун иситма.
3) Артритнинг кўринарли равишда ҳаракат чекланишининг оғир шаклларида.
4) Увеитни маҳаллий даволашнинг зарурлиги (маҳаллий даволашга чидамли бўлганда системали таьсир этувчи стероидлар қўллаш керак).
5) Алоҳида бўғинларнинг оғир шикастланишида (бунда кортикостероидлар бўғин ичига юборилади).
ЮСА билан касалланган болаларда, катталарга қараганда ГКС узоқ муддатда қўлланилганда кўпроқ ва тез асоратлар (ўсишнинг бузилиши, гиперкортицизм, ошқозон-ичак трактининг шиллиқ қаватида эрозив-ярали ўзгаришлар) ривожланишга олиб келади.
Башорати. ЮСА нинг прогнози нисбатан яхши. Кўпгина беморларда узоқ вақт ремиссия кузатилади: артритнинг кўриниши кўп йиллар давомида ўшанча яққоллигича қолиши мумкин. Шикастланган бўғинлар сони қоидага кўра чегараланган. Нисбий функционал бузилишлар камдан-кам ривожланади. 1/3 касалларда сурункали ўсиб борувчи артритнинг доимий бўлиши, бўғинларда ҳаракат чекланиши, контрактура ва анкилозларни ривожлантиради. Айниқса, бу ҳолат касалликнинг бошланишида системали ва полиартикуляр вариантлар билан касалланган беморларда бўлса, увеит ва 2ламчи амилоидоз ривожланиши прогнозини кескин емонлаштиради. Энг оғир оқибат Стилл синдроми – бўғин висцерал шаклда ва аллергосептик вариантларда кузатилади.
Профилактикаси. ЮСА нинг бирламчи маҳсус профилактикаси мавжуд эмас. Носпецифик профилактик чораларга, болалардаг реактивлиги ўзгарганда ва сурункали инфекция ўчоғи бўлганида уларни врач томонидан назорат қилиш керак. Бу ўчоқларни санация қилиш зарур, бундан ташқари умумий соғайтирув чораларини ўтказиш: касаллик қайталанишини олдини олишга имкон яратади. ЮСА билан касалланган болаларни диспансер назорати ўтказилади. Назоратда педиатрлар ва ревматологлар, балки ортопедлар, окулист, физиотерапевт ва ЛФК врачлари ҳам қатнашади

Назорат саволлари

1. ЮРАга тушунча беринг;
2. ЮРА таснифи (2000);
3. Болаларда ЮРАнинг этиологияси ва патогенези;
4. ЮРАнинг клиник ва ренгенологик кечиш хусусиятлари?
5. ЮРАнинг диагностик мезонлари
6. Болаларда ЮРАнинг қиёсий таққослаш;
7. Болаларда ЮРАни даволаш принциплпри.
8. УАШ тактикаси.


Адабиётлар

1. 
   Детские болезни, под ред. Н П. Шабалова, 2010
   
2. 
   Детские болезни, под ред. А.А. Баранова, 2010
   
3. 
   Детские болезни, Т.О.Даминов, Б.Т. Халматова, У.Р.Бабаева, 2012