|
3.
Jismoniy madaniyat faoliyat natijasi
sifatida kerakli natijalarni bir
butunligicha ishlatilishi, jamiyatda predmet boyligi sifatida madaniylashtirilishi
bilan xarakterlanadi. Bularga qisman: jismoniy madaniyat faoliyati natijasida
egallangan jismoniy tayyorlanganlik va shu asosida harakat, ko‟nikma va
10
malakalarini takomillashtirish bosqichiga erishish, hayotiy kuchlar, sport yutuqlari
darajasini, jismoniy madaniyat bilan aloqada bo‟lishi bilan orttirilgan natijalardir.
Shunday qilib jismoniy madaniyat faoliyati, odam bilan tashqi munosabatda bo‟lib
qolmasdan balki, ko‟nikma, malaka, qobiliyat sifatida uyg‟unlashgan holda ichki
boylik sifatidagi shaklida ham bo‟ladi. Ijtimoiy hayot obraziga, aniq organik
sharoitda jismoniy madaniyat hamma sohalarini to‟liqligicha kiritish natijasi xalq
ommasini jismoniy kamoloti bo‟yicha kompleks ko‟rsatkichga erishilganligidadir.
Jismoniy madaniyatda keng ilmiy tadqiqotlar madaniyatning qator boshqa
sohalariga qaraganda ancha kech boshlandi. Jismoniy madaniyat harakatining
amaliy kengayishi va jismoniy madaniyatning jamiyat hayotidagi salohiyatini ortib
borishi, uni ilmiy jihatdan fikrlashga bo‟lgan talabini orttirdi, shu bilan birga, uni
hayotga singdirish uchun imkoniyatlar yaratildi. Jismoniy madaniyat haqidagi
ilmiy bilimlar tizimning har xil bo‟limlarini tiklanishi babbaravar sodir bo‟lgani
yo‟q. Boshqa bo‟limlaridan oldin, jismoniy tarbiya haqidagi bilimlar paydo bo‟ldi.
Bunga birinchi navbatda, jismoniy tarbiya jismoniy madaniyatning asosiy shakli
sifatida, o‟z tarixining boshlanishidan boshlab, tarbiyaning umum ijtimoiy
amaliyotining katta qismini tashkil etganligi sabab bo‟ldi. Uning asosida paydo
bo‟lgan jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati bevosita pedagogika fani bilan
bog‟liq holda taraqqiy qildi va nisbatan rivojlangan ilmiy-amaliy predmet sifatida
anchagina ilgari shakllandi.
O‟zbekiston Respublikasining “Ta‟lim to‟g‟risida”gi qonunida ta‟lim
davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustivor deb e‟lon qilinishi jismoniy
madaniyat fani zimmasiga juda katta mas‟uliyatli ulug‟vor vazifalarni yukladi.
Jismoniy tarbiya ilmiy nazariyasining kator asosiy masalalari bizning
mamlakatimizda ham buyuk olimlar va jamoat arboblari tomonidan ilgari surilgan
(Jumladan, Abu Ali ibn Sino, Amir Temur)). Oliy jismoniy madaniyat ta‟limotida
jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati o‟quv predmeti sifatida rasmiylashtirildi.
Maxsus shakllangan predmetlar o‟rtasida jismoniy madaniyat bilan bevosita
bog‟langan predmet bu jismoniy tarbiya nazariyasidir.Lekin u butun jismoniy
madaniyat nazariyasini ak ettiraolmaydi, chunki jismoniy madaniyat faqat
11
jismoniy tarbiya shaklidagina namoyon bo‟lmaydi. Jismoniy madaniyat sohasidagi
ilmiy bilimlarni umumlashtiruvchi boshqa rivojlangan predmet bu sport
nazariyasidir. Bu fanning tez rivojlanishiga, ayniqsa, oxirgi o‟n yilliklar ichida,
olimpiya o‟yinlarida va umuman xalqaro sport harakatidagi ko‟rsatilgan yuqori
sport natijalari sabab bo‟ldi.
Shuni ta‟kidlash shartki, xalqaro miqyosdagi musobaqalar mustaqil
O‟zbekistonimizni dunyoga tanitdi. Yoshlarimizni ma‟naviy va jismoniy etuk
inson qilib tarbiyalash buyuk kelajak sari intilayotgan jamiyatimizning asosiy
vazifasidir. Chunki, jismoniy baquvvat, ma‟naviy etuk komil insonlargina jamiyat
taraqqiyotini belgilab beraoladi.
Shu sababli olimpiada, jahon chempionatlarini aniqlash va maksimal
darajadagi
rivojlanishning
yangi
usullarini
qidirib
topishda,
ko‟pgina
tadqiqotchilarni jalb etishning o‟ziga xos tabiiy laboratoriyasiga aylandi va tabiiyki
sport haqidagi ilmiy bilimlarni tez to‟planishida o‟z aksini topdi. Sport nazariyasi
hozirgi
kunda
dunyoning
ko‟pgina mamlakatlarida, sport sohasidagi
mutaxassislarni bo‟lajak kasbiga tayyorlashning etukchi predmeti sifatida
shakllangan.
Jismoniy madaniyat nazariyasi fani faqat sportchilarga ta‟lim tarbiya
jarayonini nazariy metodik amaliy ta‟minlovchi fannigina emas, balki komil
insonni shakllanishini, rivojlanishini ta‟minlovchi keng sohalarni ham o‟z ichiga
oladi.
Ma‟lumki, har qanday ilmiy bilimlar tizimini rivojlanishida har doim ikki
yo‟nalish o‟zaro bog‟liqlikda bo‟ladi:
Tabaqalashgan (ayrim shaxsiy ob‟ektga va yo‟nalishga tegishli bilimlarni
ixtisoslashuvi va bo‟linishi) va integrastiya (ko‟pgina shaxsiy bilimlarni bir
butunlikka birlashtiruvchi umumiy bilimlarni shakllantirish).
Jismoniy madaniyat va u bilan bog‟liq hodisalarni o‟rganuvchi ilmiy fanlarni
shakllanishi, ko‟pgina davrlarda, asosan tabaqalashtirilgan yo‟l bilan amalga
oshirildi. Natijada jismoniy madaniyatni va unga chegaradosh hodisalarni oshirish
tomonlarini aks ettiruvchi ko‟pgina ayrim predmetlarpaydo bo‟ldi. Ularning
12
ayrimlari jismoniy madaniyat va sport amaliyotining aniq bo‟limlaridan kelib
chiqqan va o‟z tarkibiga, kasbga taalluqli amaliy bilimlarni kiritadi (gimnastika,
o‟yin, yakkama-yakka kurash, engil atletika, suzish va h.k.), ayrimlari esa,
jismoniy madaniyat sohasida yaratilmagan, bilimlar doirasida paydo bo‟lmagan,
lekin o‟zlariningtarmoqlari bilan unga ham tegishli tabiiy va boshqa fanlar yoki
ilmiy-amaliy predmetlar (anatomiya, fiziologiya, bioximiya, gigiena, biomexanika,
psixologiya) ixtisoslashgan soha shaklida namoyon bo‟ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
