Yusup-axet dástaninda frazeologiyaliq birlikler kirisiw tiykarǵi bólim

Qulaq salıp esit arzım, Axmetjan,

Beglerbegi bizge sálem jazıptı,

Úrgensh jurtınan bizge bes sultan,

Elshi bolıp aldımızǵa kelipti.

Bul qatarlarda Qulaq salıp degen qatarlar bul turaqlı sóz dizbegi bolıp, tıńlaw, esitiw mánilerinde keledi.

a) Frazeologiyalıq sóz dizbekleri ráwish sózlerdi jasap hám olar gápte pısıqlawısh bolıp kelgen.

Mısalı:

Há-pá degenshe,

Qaragórim jol asayın.

b) Frazeologiyalıq dizbekler óziniń quramında házirgi biziń kúndelikli turmısımızda óziniń qollanılıw uqıplılıǵın joǵaltıp baratırǵan dine baylanıslı arxaizmge aylanǵan jánnet, jin, ájiyne sıyaqlı atlıq sózler de ushırasadı. Adamnıń ájiynesi tutatuǵın attıń atın ataysań.

Sulıwlıǵı nashardıń

Aqıl-esin alıptı

Názeri tússe adamnıń,

Aqıl-esińdi aladı

Ómiri zıyat bolar panıy dúnyada,

Aǵasını aǵa bilgen jigttiń,

Nesiybesi zıyat bolar dúnyada,

Ullılardıń tilin alǵan jigittiń.

Bul qatarlarda tilin alǵan sózi túsingen, uqqan degen mánilerdi ańlatadı.

Biyádeptiń jolı tardur,

Ádep bilmegen biykardur,

Patshalarǵa shilter yardur,

Duwa alsań kóp jaqsıdur.

Bul qatarlarda jolı tardur degenisol biy ádep insan biy ádepliligi menen kópke barmaydı. Aqırı sońında tamam boladı. Usı syaqlı mánilerde keltirilgen.

JUWMAQ

«Biz elimizde jan`a a`wlad, jan`a oy-pikir iyelerin ta`rbiyalawday juwapkershilikli wazıypalardı orınlawda, birinshi gezekte, a`ne usı mashaqatlı ka`sip iyelerine su`yenemiz ha`m tayanamız, erten` ornımızg`a keletug`ın jaslardın` ruwxıy du`n`yasın qa`liplestiriwde olardın` xızmeti qanshelli sheksiz ekenligin o`zimiz anıq ko`z aldımızg`a keltiremiz» degen edi birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov. Bul pikirdin` biz qaraqalpaq tilin, atap aytqanda, onın` frazeologiya tarawın u`yreniwde, oqıtıwda, keleshekte ta`lim-ta`rbiya beriw minnetin alg`an bu`gingi student – erten`gi oqıtıwshının` xızmetine qatnaslı ekenin tu`sinemiz. O`z ana tilin, onın` so`zlik quramında ayrıqsha o`zgeshelikke iye birlik esaplang`an frazeologizmlerdi biliw, onın pedagogikalıq iskerlik barısında o`z ornı menen paydalanıw ja`ne oqıtıw oqıtıwshı jumısında a`hmiyetli orın tutadı. Usı ko`z-qarastan qaraqalpaq tilinin` frazeologiyasın pa`n sıpatında u`yreniw og`ada za`ru`rli.