Yusuf Rashidov "yangi nashr"

1. 7. GAZ SARFINING MAVSUMIY O‘ZGARISHLARINI

ROSTLASH

Gazning sarfi soat, kun va yil davomida o‘zgarib turadi. Magistral gaz 

quvurlaridan o‘tayotgan gazning miqdori o‘zgarmas. Shuning uchun 

iste’mol kamaygan vaqtda ortiqcha gazni biror joyda saqlab, iste’mol 

ko‘paygan vaqtda yig‘ilgan gazni gaz quvuridan kelayotgan gazga 

qo‘shib, iste’molchilarning maksimal ehtiyojini qoplashga yuboriladi. 

Gaz ishlatish notekisliklari soatlik, sutkalik va mavsumiy bo‘ladi. Sut-

kalik notekislikda kechasi sarf kamayadi, kunduzi oshadi. Buni qoplash 

uchun magistral gaz quvurlarining shaharga yaqin joydagi geometrik 

hajmidan foydalaniladi, ya’ni kechasi shaharda sarf kamayganda ma-

gistral quvurdan kelayotgan gaz unda yig‘ilib, quvurdagi bosim oshib 

boradi, ya’ni gaz yig‘iladi. Kunduzi esa sarf oshganda, yig‘ilgan gaz 

iste’molchilarga berilib, magistral gaz quvurlaridagi ortiqcha bosim 

pasayadi.

Mavsumiy notekislikni qoplash uchun esa yer osti gaz omborlaridan 

foydalaniladi. Gaz omborlari sifatida yirik shaharlar yaqinidagi gaz-neft 

konlaridan foydalanish mumkin. Agarda bunday eski konlar bo‘lmasa, 

geologik qidiruv ishlari bilan shahar yaqinidan g‘ovak, suvli yer osti 

strukturalari aniqlanib, ular yer osti gaz ombori (podzemnoye xranilishe 

gaza PXG) sifatida ishlatilishi mumkin. Bunda g‘ovak qatlamlari-

ning tepa qismi mustahkam, zich qatlamdan iborat bo‘lishi kerak. Bu 

omborlarga yoz paytida ortiqcha gaz qamalib, kuz va qish paytida gaz 

iste’moli oshganda, yig‘ilgan gaz magistral gaz quvuridan kelayotgan 

gaz bilan birga iste’molchilarga beriladi. Bundan tashqari, o‘tgan 

asrning elliginchi-oltmishinchi yillarida gaz saqlash uchun gazgolder 

stansiyalari qurilgan. Ularda 0,8 – 1,1 MPa bosimga mo‘ljallangan 

silindirsimon yoki sharsimon po‘lat sisternalardan foydalanilgan. Gaz-

golder stansiyalari ham faqat sutkalik va soatlik notekislikni qoplashga 

ishlatilgan. Hozirgi paytda bunday stansiyalar ishlatilmaydi, chunki ular 

xavfli, ko‘p metall sarflanadi. Hozirgi davrda yirik shaharlar oldida, 

asosan, yer osti gaz omborlari qurilgan.

Yer osti gaz omborlari nisbatan xavfsiz va ko‘p miqdorda gaz saq-

lashga xizmat qiladi. Ularni qurish va jihozlash uchun ko‘p mablag‘ 

sarf qilinadi. Yer osti gaz ombori qurish uchun yer osti strukturasining 

---

20

g‘ovakligi 15 % dan kam bo‘lmasligi kerak hamda g‘ovak qatlam 

ustidagi zich qatlamning qalinligi 15 m dan kam bo‘lmasligi lozim.

Gaz iste’moli mavsumiy notekisligini qoplash uchun gazda mav-

sumiy ishlaydigan sanoat korxonalari va issiqlik elektr stansiyalaridan 

foydalaniladi. Bunday korxonalar yoz faslida gazda ishlaydi, lekin 

isitish davri boshlanishi bilan rezerv yoqilg‘i (ko‘mir yoki mazut) 

yoqishga o‘tkaziladi.