Юртимиз тарихини ырганишда ривожланган ырта асрлар даври тарихий манбалари

I.A.Karimov.
Mustaqillikka erishganimizdan keyin xalqimizning o„z yurti, tili, 
madaniyati, qadriyatlari tarixini bilishga, o„zligini anglashga qiziqishi ortib 
bormoqda. Bu tabiiy hol. Odamzod borki, avlod-ajdodi kimligini, nasl-nasabini, 
o„zi tug„ilib voyaga etgan qishloq, shahar, hullaski, Vatanini tarixini bilishni 
istaydi. 
Hozir O„zbekiston deb ataluvchi xudud, ya‟ni bizning Vatanimiz nafaqat 
SHarq, balki, umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo„lganini butun 
jahon tan olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu-
fuzalolar, olimu-ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar etishib chiqqan. Diniy va 
dunyoviy ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan. 
Eramizgacha va undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, shu kungacha 
ko„rku-fayzini, mahobatini yo„qotmagan osori atiqalarimiz qadim-qadimdan 
yurtimizda dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, me‟morchilik va 
shaharsozlik san‟ati yuksak bo„lganidan dalolat beradi. Beshafqat davr 
sinovlaridan omon qolgan, eng qadimgi tosh-yozuvlar, bitiklardan tortib, bugun 
kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo„lyozma, 
ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san‟at, siyosat, ahloq, falsafa, tibbiyot, 
matematika, fizika, kimyo, astronomiya, me‟morchilik, dehqonchilikka oid o„n 
minglab asarlar bizning beqiyos ma‟naviy boyligimiz, iftixorimizdir. 

---

4 
Bunchalik katta merosga ega bo„lgan xalq dunyoda kam topiladi. SHuning 
uchun ham bu borada jahonning sanoqli mamlakatlarigina biz bilan bellasha 
olishi mumkin, deb dadil ayta olamiz. 
Ota-bobolarimizning asrlar davomida to„plagan hayotiy tajribalari, diniy, 
ahloqiy, ilmiy qarashlarini o„zida mujassam etgan bu nodir qo„lyozmalarni 
jiddiy o„rganish davri keldi. CHunki o„zingizga ma‟lum, Sovetlar davrida 
tarixiy haqiqatni bilishga intilish rag„batlantirilmas edi, hukmron mafkura 
manfaatlariga xizmat qilmaydigan manbalar xalq ko„zidan iloji boricha yiroq 
saqlanardi 
1
O„zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dolzarb muammolardan 
biri-o„zbek xalqining ma‟naviy merosini tiklash va uni yanada kamol topishi 
uchun keng imkoniyatlar ochish kerak edi. 
O„zbekiston mustaqil taraqqiyotga qadam qo„yganidan buyon o„tgan yillar 
davomida ma‟naviy sohada yuz bergan o„zgarishlarning eng muhimi, xalqning 
uzoq yillar mobaynida to„plagan boy tarixiy-ma‟naviy merosiga e‟tiborning 
kuchayishi bo„ldi. 
Mamlakatimiz bir necha bor ajnabiy bosqinchilar hujumiga duchor 
bo„lgan, qaramlik zulmi ostida qolgan bo„lsa-da, xalq o„zligini yo„qotmadi, 
o„zining boy ma‟naviy merosini avaylab saqlab va boyitib keldi. Ayniqsa, 
so„nggi mustamlakachilik davrida ma‟naviy merosga sinfiy nuqtai nazardan 
yondashish oqibatida milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz progressiv va 
reaksion bloklarga bo„lindi. Reaksion deb baholangan milliy qadriyatlarimiz, 
odatlarimiz va an‟analarimiz qoralandi, tanqid ostiga olindi. Ko„pgina tarixiy 
yodgorliklar buzildi, qarovsiz qoldi, kitoblar va qo„lyozmalarni nashr etish, 
o„rganish man etildi yoki e‟tiborsiz qoldirildi. 
Biron-bir jamiyat ma‟naviy imkoniyatlarini, odamlar ongida ma‟naviy va 
ahloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib o„z 
istiqbolini tasavvur eta olmaydi. 
1
И.А.Каримов. «Тарихий хотирасиз келажак йўқ» Тошкент., «Шарқ». 1998 й. Б.3-4. 

---

5 
Xalqimizning madaniy qadriyatlari, ma‟naviy merosi ming yillar 
mobaynida SHarq xalqlari uchun qudratli ma‟naviyat manbai bo„lib xizmat 
qilgan. Uzoq vaqt davom etgan qattiq mafkuraviy tazyiqqa qaramay, 
O„zbekiston xalqi avloddan-avlodga o„tib kelgan o„z tarixiy va madaniy 
qadriyatlarini hamda o„ziga xos an‟analarini saqlab qolishga muvaffaq bo„ldi. 
Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz tomonidan ko„p 
asrlar mobaynida yaratib kelingan g„oyat ulkan, bebaho ma‟naviy va madaniy 
merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko„tarilgan nihoyatda muhim vazifa 
bo„lib qoldi»
1
Ma‟naviy meros qadimiy zamonlardan beri ajdodlarimiz, ota-
bobolarimizdan bizgacha etib kelgan ma‟naviy boyliklar, siyosiy-falsafiy 
huquqiy va diniy qarashlar, ahloq-odob me‟yorlari, ilm-fan yutuqlari, tarixiy, 
badiiy va san‟at asarlari majmuidir. Ma‟naviy qadriyatlar, boyliklar inqilobiy 
yo„l bilan hosil qilinadigan hodisa emas, u jamiyat taraqqiyotining barcha 
bosqichlarida uning ehtiyojlari tufayli yuzaga keladi va o„sha davr hayotini aks 
ettiradi, u hayot o„zgarishi bilan yo„qolib ketmaydi, keyingi avlodlari uchun 
ma‟naviy meros bo„lib qoladi. Har bir avlod madaniyatini yangidan yaratmaydi, 
ma‟naviy merosga tayanadi, biroq uni qanday bo„lsa, shundayligicha, ko„r-
ko„rona qabul qilavermaydi, taraqqiyparvarlik, insonparvarlik, adolat nuqtai 
nazaridan qabul qiladi va rivojlantiradi. 
Ushbu bitiruv malakaviy ishini biz asosan rivojlangan o„rta asrlarda ya‟ni 
xonliklar davri tarixini o„rganishda muxim manbalarga tayanib, fors-tojik tilidagi 
manbalarga tarixiy-jug„rofiy va adabiy asarlar asosida yozishga xarakat qildik.