Yuristning nutq

narkologik
o‘miga 
norkologik
deb yozishadi).
Ba’zan materiallarda bitta so‘zning bir necha xil yozilganini 
ko‘rish mumkin. Sud-tergov hujjatlarida tinish belgilari juda
168

---

ko‘p bo‘ladi: biror-bir m uhim holatni ajratib ko‘rsatish 
maqsadida deyarli har bir so‘zdan keyin vergul qo‘yishadi, 
bu esa matnni tushunishda qiymchilik tug‘diradi. Shuning uchun 
ham faqat zarur holatda tinish belgilarini qo‘llash zarur.
Rusiyzabon bo‘lgan kishilar tuzgan ayrim hujjatlarda 
grammatik normalaming qo‘pol buzilishi ko£p uchraydi. Kasbiy 
til savodxonligi shuning uchun ham zarurki, sud-tergov 
hujjatlarida til bevosita huquqiy fikrni ifodalaydi. Kasbiy 
fikrlashning o'ziga xosliklari ta’sirida shakllangan barcha termin 
va atamalar, maxsus tushunchalar, konstruksiyalar huquqiy 
bilimlarning hozirgi darajasi bilan mos kelishi va faqat zarur 
bo‘lgan paytdagina qo£llanilishi lozim.
Oddiy nutqdagi so‘zIar ham sud-teigov hujjatlarida maxsus 
m azm un kasb etishi mumkinligini hisobga olish zarur. 
Masalan, 
«mast holatda bo ‘Igan»
va 
«spirtli ichimlik iste 'mol
qilgan»
ifodalami bir-biridan farqlash lozim. Oddiy alkogol 
h a m , n a rk o tik la r h a m , tu r li o g ‘irlik d ag i p ato lo g ik
ichkilikbozlar ham mast holatda bo‘lishi mumkin. Spirtli 
ichimliklarga esa inson organizmiga ta’sir qilish darajasiga 
qarab, uch guruhdagi ichimliklar kiradi.
Sud-tergov hujjatlarining kommunikativ savodxonligi 
deganda ish materiallari bilan tanishgan turli kishilaming 
ulami tushunishlari anglashiladi. M a’lumki, hujjatlarda turli 
manbalardan olingan m a’lumotlar mavjud bo‘ladi. Shuning 
bilan birga, hujjat matniga tergovchining nutqiy, hayotiy va 
kasbiy tajribasi ham sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Savodli yozilgan hujjat aynan bir m atnning turlicha 
anglanishining oldini oladi. Faqat shundagina hujjat «bir 
m a’noli» bo‘ladi. «Bir m a’nolikni» yuristlaming o ‘zlari ham 
ko'pincha kasbiy nutqning eng muhim sifatlaridan bin deb 
atashadi. Biroq «bir m a’nolilik»ka amaliy jihatdan erishish 
qiyin (shuning uchun ham bu so‘zni qo‘shtiroq ichiga olishga 
to ‘g‘ri keladi): har bir tabiiy tilning o‘ziga xosligi — so‘zlaming 
ko‘p m a’noga ega bo‘lishidir. Axir, tilda uning cheklangan 
birliklari bilan tilga oid b o ‘lmagan faoliyatning barcha
169

---

murakkab holatlari tizimlashtiriladi. Shuning uchun ham bir 
xil m a’no haqida emas, balki hujjatning aniqligi to ‘g‘risida 
gapirish m aqsadga m uvofiq b o ‘lardi. Agar hujjatdagi 
ma’lumotlar jiddiy qabul qilishga mo‘ljallangan bo‘lsagina, 
u aniq bo‘ladi. 0 ‘z navbatida, kommunikativ savodxonlik 
aniqlik, ravshanlik, matnning grammatik to ‘g‘ri yozilganligi 
kabi qator sifatlami ham nazarda tutadi. Mazkur talablarga 
rioya qilingandagina hujjatdan uni tuzgan odamning maqsadini 
to‘g‘ri anglab olsa bo‘ladi.
Shunday qilib, protsessual hujjatlami tuzishda yuristdan 
savodxonlikning muayyan darajasi, mantiq qonunlarini bilish, 
yuridik hujjatning o ‘ziga xos jihatlarini hisobga olgan holda, 
ulkan lug‘at boyligi jamg'armasidan mos keladigan so‘zni 
tanlash qobiliyatiga ega bo‘lish talab etiladi.
Aynan mana shu talablar, o ‘z navbatida, teigov olib borish 
madaniyatiga ham, sudlov ishlari madaniyatiga ham ta ’sir 
ko‘rsatadi. Bu hoi protsessual yuridik hujjatlarni nutqiy 
madaniyat ko‘nikmalari asosida tuza oladigan professional 
yuristlar faoliyatiga ham bevosita taalluqlidir.
170

---