|
Bolalarning qurolli mojarolarga jalb qilinishi to‘g‘risidagi fakultativ
protokol
. Yu
qorida ta’kidlaganimizd k, yana bir murakkab muammo sifatida
bolalarning qurolli mojarolarda ishtirok etishi, ularni bu jarayonga jalb etilishi va
qurolli mojarolar davrida ularni himoya qilish muammosi hisoblanadi. Ta’kidlash
156
lozimki, harbiy to‘qnashuvlarga bolalarni ishtirok ettirish istagi, xusutsiyati va
shakllari turlicha o‘zgarib turadi. Harbiy mojarolarga bolalarni jalb etish jarayonini
o‘zi ham bir zaylda bo‘lmaydi.
Shunisi achinarliki, o‘zlarining g‘arazli manfaatlarini hamma narsadan ustun
qo‘yadigan muayyan kuchlar bolalar va yoshlarning qanday azoblarni boshdan
chirishlarini o‘ylab ham ko‘rmay, ularni ataylab harbiy harakatlarga yollaydilar
va jalb etadilar. Jalb qilinayotgan bolalarga jangovar harakatlarda ishtirok etish
bilan bog‘liq halokatli tahdid jiddiy xavf tug‘diradi.
Hozirgi zamonda dunyoning turli mintaqalari va davlatlarida 18 yoshga
to‘lmagan bolalarning urush harakatlarida ishtirok etishi odatiy hol hisoblanadi.
Ayniqsa, afrika mamlakatlarida bolalarning qurolli mojarolar davrida harbiy
xizmatga jalb etish bilan bog‘liq amaliyot kuchlidir. Yosh bolalarni harbiy
harakatlarga jalb etishga, odatda quyidagi omillardan k lib chiqiladi:
birinchidan
,
qarshi tomondan bolalardan unchalik xavf kutilmaydi va bu hollarda dushman
tarafga qarshi op ratsiyani amalga oshirishda bolalardan munofiqona yo‘l bilan
bilan turli maqsadlarda foydalanish mumkin,
ikkinchidan
bolalar, ongi va tafakkuri
hali yetarli rivojlanmaganligi sababli ham har qanday, shuningd k, noqonuniy
topshiriqlarni bajarishi mumkin va hattoki, jangda har qanday vaxshiylikdan ham
qaytmasligi ham mumkin va o‘z qilmishining mazmun-mohiyatini tushunib
yetmaydi,
uchinchidan
bolalarni urushga jalb etish kattalarga nisbatan ancha arzon
tushadi.
Bolalarni harbiy xizmatga jalb etish uchun turli vositalar, shu jumladan,
kuch ishlatishdan ham foydalaniladi.
Masalan, qurolli kuchlar qishloq joyidan o‘ta turib bolalarni o‘zlari bilan
olib k tadilar, ular bunda qizlarni ham ayab o‘tirmaydilar. Aniq holatlarni
o‘rganish Salvador, Efiopiya, Ugandada soldat-qizlarning mavjudligini aniqlashga
yordam b rdi. Ular soldatlarning uchdan bir qismini tashkil etgan. Dunyoning
157
“qaynoq nuqtalar” d b ataladigan turli mintaqalarida qariyb 300.000 zamonaviy
qurol-yarog‘ bilan qurollangan soldat-bolalar mavjud
136
.
Bunday hollarda xalqaro hamjamiyatning qurolli to‘qnashuvlar davrida
bolalarni himoya qilish va ularga g‘amxo‘rlik ko‘rsatishni ta’minlash uchun bor
imkoniyatni ishga solish zarurligi to‘g‘risida tashvishga tushayotganligi ayniqsa,
yaqqol namoyon bo‘lmoqda.
Harbiy harakatlarda ishtirok etadigan bolalarning eng katta yoshi masalasi
ayniqsa murakkabligi bilan ajralib turadi. Uni hal etish bir xilda emas. Bu masala
bo‘yicha davlatlar tomonidan yagona to‘htamga k lingani yo‘q.
Harbiy harakatlar sharoitida bolalarni alohida himoyalash masalasi dastlab,
Xalqaro gumanitar huquq normalari, xususan 1949-yil 12-avgustdagi to‘rtta J
va
konv nsiyalari bilan tartibga solingan edi. Ammo, qurolli mojarolarga jalb
etishning eng kichik yoshi ko‘rsatilmagan. Qurolli mojarolar davrida fuqaro
aholini himoya qilishga qaratilgan IV J
va konv nsiyasida ham bolalar fuqaro
aholi sifatida himoya ostiga olingan oby kt sifatida ko‘riladi.
Urush harakatlariga 15 yoshga to‘lmagan bolalarni jalb etishni taqiqlash
bo‘yicha norma, birinchi bor mazkur J
va konv nsiyalariga 1977-yildagi I-
Qo‘shimcha protokolda o‘z aksini topdi. Bolalarni himoya qilish bo‘yicha chora-
tadbirlarga bag‘ishlangan mazkur Protokolning 77-moddasining 2-qismiga ko‘ra,
“Nizolashayotgan tomonlar 15 yoshga to‘lmagan bolalar harbiy harakatlarda
vosita ishtirok etmasligi uchun zarur bo‘lgan barcha amaliy choralarni
ko‘radilar, xususan, tomonlar ularni o‘z qurolli kuchlariga yollashdan saqlanadilar.
15 yoshga to‘lgan, ammo hali 18 kirmagan shaxslarni yollash paytida,
nizolashayotgan tomonlar iloji boricha yoshi kattaroqlarini afzol ko‘rishga xarakat
qiladilar”
137
.
136
Bola huquqlari. / Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik // Prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. –T.: TDYuI
nashriyoti, 2009. –B.97
137
1949-yil 12-avgustdagi J
va konv nsiyalari va ularga Qo‘shimcha protokollar. –Ikkinchi, tuzatilgan nashri. –T.:
Xalqaro Qizil Xoch Qo‘mitasi, 2007. -B.286
158
Bu talab k yinchalik Bola huquqlari to‘g‘risida konv nsiyaning qurolli
mojarolar sharoitida bolalarning huquqiy himoya qilishni ta’minlash maqsadida
qabul qilingan 38-moddasiga asos bo‘ldi.
Konv nsiya dunyodagi d yarli barcha mamlakatlar tomonidan tan olingan
bo‘lsa-da, uning hamma qoidalariga bir xilda e’tibor b rilmayotir. Qurolli
kuchlarga 15 yoshgacha bolalarni jalb qilish va harbiy harakatlarda ishtirok ettirish
taqiqlanganiga norozi mamlakatlar ham bor.
Ularga qarshi ko‘pchilik mamlakatlar, k ng jamoatchilik, nohukumat
tashkilotlar, YUNISEF bu yoshni jang harakatlarida qatnashish uchun juda
barvaqt, d b hisoblamoqdalar. Konv nsiyani ratifikatsiya qilgan aksariyat davlatlar
buning uchun 18 yoshni b lgilashmoqchi ekanliklarini bildirdilar. Bunday k skin
qarshi fikrlar sababli Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mita harbiy harakatlarda
qatnashish yoshini yuqoriga ko‘tarish haqida Fakultativ protokol tayyorlash uchun
Ishchi guruhi tuzdi
138
.
1994-yilning-oktabrida o‘z vazifasiga kirishgan Ishchi guruh tomonidan
ishlab chiqilgan Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaga Bolalarning qurolli
mojarolarga jalb qilinishi to‘g‘risidagi fakultativ protokol BMT Bosh
Assambl yasining 2000-yil 25-maydagi A/RES/54/263-qarori bilan qabul qilindi.
Protokol qabul qilishinishining sabablari va shart-sharoitlari o‘z aksini
topgan Muqaddima va 13 moddadan iborat mazkur Fakultativ protokolning eng
katta yutug‘i harbiy xizmatga chaqiruvga minimal yoshni 18 d b b lgilanganligi
bo‘ldi. Xususan, uning
Do'stlaringiz bilan baham: | 
