|
durust moslashgani, bola to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish unga topshirilgani
bola uchun b vosita foydalidir”
37
.
Kichik yoshli bolalar ustidan vasiylik qilish masalasi birinchi navbatda bola
manfaatlari ustuvorligi nuqtai nazaridan hal qilinishi e’tiborga molik. Onasi vafot
etgan bolaga nisbatan xizanat o‘rnatish bilan bog‘liq munosabatlar ham xuddi shu
manfaatlarni ko‘zlab tartibga solinadi. Bunda ona tomonidan buvi imtiyozga ega
hisoblanadi. Ota tomoni buvisining
xizanat huquqi
faqat ona tomonidan buvi vafot
etganidagina e’tirof etiladi.
Ona tomonidan bo‘lgan buvi insonparvarlik qarashlariga asoslanib tanlangan
yish mumkin. Bunda ana shu buvi “o‘z avlodlariga boshqa qarindoshlarga
nisbatan ko‘proq g‘amxo‘rlik qiladi” d b hisoblaniladi
38
.
“Hidoya”ga binoan ona tomon qarindoshlari bo‘lmasa, u holda xizanat
huquqi bolaning ammalariga t gishli bo‘ladi. Biroq bunda ulardan qarindoshi bilan
nikohda bo‘lgani imtiyozga ega bo‘ladi. B gona bilan qurilgan nikoh uning
vasiylik huquqini b kor qiladi, chunki “b gona er” yetim qolgan bola bilan
yetarlicha yaxshi muomala qilmaydi d b hisoblanadi. Ammo nikoh b kor
qilinganda u yana xizanat huquqini qo‘lga kiritadi, chunki bu huquqga ega
bo‘lishga xalaqit b rgan holat barham bo‘lgan hisoblanadi
39
.
Xizanat huquqi bolaning o‘ziga o‘zi mustaqil qaray olmaydigan davrigacha
davom etadi, bolaning o‘zi ovqatlana olishi, suvini ichishi, harakatlana olishi va
boshqa tabiiy ehtiyojlarini boshqalarning yordamisiz amalga oshira oladigan
yetuklik yoshiga yetganidan so‘ng unga g‘amho‘rlik qilish otaga yoki homiy
bo‘lishi mumkin bo‘lgan otasining yaqin qarindoshlaridan biriga o‘tadi. Ya’ni,
bolaning barcha sohalarda foydali va yaxshi sohalarda ta’lim olishiga, insonlarning
bilimi va jamiyatning san’atini o‘rganishida g‘amho‘rlik qilish bag‘ishlash ko‘proq
ota va ota tomonidan qarindoshlariga ma’qul hisoblanadi. Bunda, ya’ni xizanat
37
Bola huquqlari. Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik /prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. – T.: TDYuI,
2009. -B.23-24
38
Bola huquqlari. Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik /prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. – T.: TDYuI,
2009. -B.23-24
39
Xidoya. Komm ntarii musulmanskogo prava. –T.:
, 1994. –S.379
39
huquqida onaning ustuvorligi, odatda, o‘g‘il bolalar uchun 7 yosh, qizlar uchun 9
yoshni tashkil etadi
40
.
Ko‘rinib turibdiki, bolaga kim qarashi k rak, unga kim g‘amho‘rlik qilish
lozim, d gan masalada kichik bolaning sog‘lom rivojlanishi manfaatlari hammadan
oldingi o‘ringa qo‘yilgan. Islom huquqida batafsil tartibga solingan bola
huquqlarining ustuvorligi hozirgi zamonaviy bola huquqlarini afzalroq ta’minlash
prinsipiga hamohangdir. Bundan tashqari islom huquqida mustahkamlangan bola
manfaatlarini muhofaza qilish g‘oyasi o‘zining k lib chiqishi nuqtai nazaridan
ancha qadimiydir
41
.
Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq, ularni oziqlantirish, ayniqsa muhtoj
bo‘lganlariga sadoqa tarzida yordam ko‘rsatish kabi munosabatlar juda k ng
tartibga solingan.
Qur’oni karim go‘dakni emizishni tamomlashni istovchi onalarga “o‘z
bolalarini ikki yil boqishlari”
42
zarurligini uqtiradi hamda tug‘ilgan bolani ota-
onalari “odatga ko‘ra” oziqlantirishga va kiyintirishga majbur ekanliklarini
eslatadi
43
. Bolalarga muhabbat, hayotning ko‘rki va s vinchi, d b hisoblanadi
44
.
Islomda farzandlarning qanday huquqlari bor?
Islomda farzandlarning huquqlari rioya qilingan bo‘lib, bular ularning ota-
onalari yoki yaqin qarindoshlari, yashayotgan jamiyatlariga vazifa qilib
yuklatilgandir. Bular voojib bo‘lib, unga amal qilmoqlik majburiydir.
Ulamolarimiz quyidagilarni zikr qiladilar:
1. Nasab-nikohning asl maqsadlaridan biri ham, naslu nasabini saqlashdir.
Busiz oila ham, jamiyat ham bo‘lmaydi. Farzandning ota-onasi nikohdan
o‘tgan, halol-pok yashagandagina nasabi aniq va pok bo‘ladi.
40
Xidoya.
. –T.:
, 1994. –S.379
41
Bola huquqlari. Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik /prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. – T.: TDYuI,
2009. -B.24
42
Qur’oni Karim ma’nolarining tarjimasi. Abdulaziz Mansur tarjimasi va izohlari. –T.: Islom univ rsit ti, 2001. -B.
32.
43
Qur’oni Karim ma’nolarining tarjimasi. Abdulaziz Mansur tarjimasi va izohlari. –T.: Islom univ rsit ti, 2001. -
B.42.
44
O‘sha joyda.. -B.64.
40
2. Emizish – tug‘ilgan farzand avvalo emizishga muhtoj. Bu esa onasining
vazifasi. Shar’iy uzr sababli ona emiza olmasa, emizuvchi topish va uni rozi
qilish otaning ishi hisoblanadi.
3. Homiylik – bola yetti yoshga qirguncha birovning himoyasiga muhtoj. Ya’ni
doimo ovqatlanish, kiyinish, yuvinish va boshqa holatlarda kattalarning
yordamiga muhtoj. Bu ishlarni uning ota-onasi, ular bo‘lmasa yaqin
qarindoshlari amalga oshirishlari vojibdir. Buning talablarini, yuqorida
Do'stlaringiz bilan baham: | 
