|
BOLANING BILIM OLISh HUQUQI KAFOLATLARI
Har bir bola bilim olish huquqiga ega.
Davlat bolaning b pul majburiy umumiy o‘rta ta’lim, shuningd k
o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi olishini kafolatlaydi
326
Bolalarning farovonligi ta’lim tarbiya olish va ma’naviy rivojlanish uchun
zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratish bilan uzviy bog‘liq. Bolaning jismoniy,
int
ktual, ma’naviy axloqiy va ijtimoiy rivojlanishi ta’lim olish huquqi bilan
vosita bog‘liq. Ta’lim olish huquqini amalga oshirish boshqa inson huquqlariga,
ya’ni shaxsiy, siyosiy, ijtimoiy iqtisodiy huquqlarga ega bo‘lish uchun asos
hisoblanadi.
Ta’lim olishning muhimligi bir qator xalqaro hujjatlarda aks etilgan. Ushbu
huquq Inson huquqlari umumjahon d klaratsiyasida (26-modda ) va Iqtisodiy,
ijtimoiy va madaniy huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro paktda (13-moddaning 2-
bandi) e’tirof etilgan. Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyannig 28-moddasi
bolalarning t ng ravishda ta’lim olish huquqini e’tirof etish majburiyatini davlatlar
zimmasiga yuklagan. Bundan tashqari, Mingyillik taraqqiyot maqsadlaridan biri -
2015-yilga qadar barcha o‘g‘il va qiz bolalar boshlang‘ich maktabni tamomlashini
ta’minlash.
189
“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 23-moddasi
bo‘yicha davlat har bir bolaga ta’lim olish huquqini, jumladan bolaning umumiy
o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim olish huquqini kafolatlaydi. Bu huquq Qonunning 29
moddasida ham aks etilgan bo‘lib, unda ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning
ta’lim olish huquqi e’tirof etilgan.
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 28-modasida ta’lim olish
huquqi e’tirof etilgan.
Ta’lim d ganda nima tushuniladi? Ta’lim olish maktabdagi o‘qish bilan
ch klanmaydi. Ta’lim bolaning tarbiyasi va jismoniy, ijtimoiy va ma’naviy
rivojlanishini ham o‘z ichiga oladi.
Ta’lim sohasida ixtisoslashgan tashkilot hisoblanmish YUNESKO
tomonidan 1974-yil 19-noyabrda qabul qilingan “Xalqaro o‘zaro tushunish,
hamkorlik, tinchlik va inson huquqlarini va asosiy erkinliklarini hurmat qilish
ruhida tarbiyalash bo‘yicha tavsiya”ning 1-moddasi a) bandiga ko‘ra
, “
Ta’lim”
189
2000-yil BMTning Nyu Yorkdagi Sammitida qabul qilingan Mingyillik rivojlanish maqsadlarining 2-maqsadi:
Batafsilroq ma’lumotlar uchun murojaat qiling: http://www.un.org/millenniumgoals/index.shtml
327
so‘zi ijtimoiy hayotning alohida shaxslar va guruhlar milliy va xalqaro
farovonlik maqsadida o‘zlarining ist ’dodlarini, qobiliyatlarini, bilimlarini
rivojlantirish uchun ongli ravishda o‘qish jarayonini qamrab oladi. Bu jarayon
aniq bir tadbirlar bilan ch klanmaydi.
190
YUNESKO doirasida ta’lim olish
huquqi, shuningd k 1960-yil 15-d kabrdagi “Ta’lim sohasida kamsitishga qarshi
kurash to‘g‘risida”gi konv nsiya, 1989-yil 10-noyabrdagi “T xnikaviy va kasb-
hunar ta’limi to‘g‘risida”gi konv nsiya, kabi hujjatlarda ham o‘z aksini
topgan.
191
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 29-moddasining 1-bandiga
binoan, “Ishtirokchi-davlatlar bolaga ta’lim b rish quyidagi yo‘nalishlarda olib
borilishi lozimligiga rozilik bildiradilar:
a) bolaning shaxsi, ist ’dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlari eng to‘la
hajmda rivojlanishi;
b) inson huquqlari va asosiy erkinliklariga, BMT Ustavida e’lon qilingan
tamoyillarga hurmatni tarbiyalash;
s) bolaning ota-onaga, uning madaniy o‘ziga xosligi, tili va qadriyatlariga,
bola yashayotgan mamlakatning, u dunyoga k lgan mamlakatning milliy
qadriyatlariga, o‘zinikidan farq qiladigan madaniy taraqqiyot darajasiga hurmat
bilan qarashni tarbiyalash;
d) bolani erkin jamiyatda, tinchlik, sabr-toqatli bo‘lish, erkaklar va
ayollarning t ngligi hamda barcha xalqlar, etnik, milliy va diniy guruhlar,
shuningd k, tub aholi orasidan bo‘lgan shaxslar o‘rtasida do‘stlik ruhida
tayyorlash;
) atrof-tabiatga hurmatni tarbiyalash.”
190Recommendation concerning Education for International Understanding, Co-operation and Peace and Education
relating to Human Rights and Fundamental Freedoms. http://portal.unesco.org/en/ev.php-
URL_ID=13088&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
191Batafsil ma’lumotlar uchun qarang: YuNYeSKO xalqaro m ’yoriy hujjatlari. /O‘zb kcha nashrining mas’ul
muharriri L.Saidova. –T.: Adolat, 2004.
328
O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida ta’lim olish huquqi
kafolatlangan bo‘lib, unga binoan, har kim bilim olish huquqiga ega. B pul
umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi.
Ta’lim olish huquqi O‘zb kiston R spubliksida yagona davlat siyosati
asosida va “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunni tatbiq etish asosida ta’minlab b riladi.
Ushbu Qonun ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyllarini b lgilaydi
va O‘zb kiston R spublikasi rivojlanishida ta’limni ustuvor yo‘nalish sifatida
e’tirof etadi.
Ta’lim sohasidagi javlat siyosatining asosiy prinsiplari. Ta’lim sohasidagi
davlat siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
ta’lim va tarbiyaning insonparvar, d mokratik xarakt rda ekanligi;
ta’limning uzluksizligi va izchilligi;
umumiy o‘rta, shuningd k o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining
majburiyligi;
o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishini: akad mik lits yda yoki
kasb-hunar koll jida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi;
ta’lim tizimining dunyoviy xarakt rda ekanligi;
davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun
ochiqligi;
ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv;
bilimli bo‘lishni va ist ’dodni rag‘batlantirish;
ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish.
Ta’lim olish huquqining huquqiy tartibga solinishi kompl ks xarakt rga ega
va bir qator huquq tarmoqlariga oid normalar bilan tartibga solinadi, ya’ni m hnat,
oila, fuqarolik, ma’muriy, jinoiy noqonuniy natijalar hollarda sud orqali himoya
qilishda – jinoiy huquq normalari asosida. Ta’lim olish huquqi ham yuridik
jihatdan ham amaliy jihatdan ham, ko‘proq, bolalarga va yoshlarga qaratilgan. Shu
bois, ta’lim olish huquqining amalga oshirish va muhofaza etishga oid barcha
ijtimoiy va huquqiy masalalarda, odatda, ko‘proq shu toifadagi shaxslarning
329
manfaatlaridan k lib chiqiladi. Ammo, qayd etish lozimki, ta’lim olish huquqi
yoshidan qat’iy nazar barcha shaxslarga taalluqlidir.
Ushbu huquq nafaqat ta’lim to‘g‘risidagi qonun bilan, shuningd k. Kadrlar
tayyorlash bo‘yicha milliy dasturi va Maktab ta’limini rivojlantirish bo‘yicha
davlat umummilliy dasturi bilan ham tartibga solinadi. Ushbu dasturlarda ta’lim
tizimini rivojlantirish uchun zarur m xanizmlar hamda o‘quvchilarga ijtimoiy
ko‘mak ko‘rsatish buyicha choralar b lgilangan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
