Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Bo‘sh vaqt.

Bo‘sh vaqtga bo‘lgan huquq tungi uyquga k rak vaqtdan ko‘ra

ko‘proq vaqtni o‘z ichiga oladi. Bu huquq, bolalarga o‘zlari uchun m hnat va

---

312

o‘qish oralig‘ida bir muddat vaqt k rakliligiga eslatmadir. Bo‘sh vaqtdagi sport

tadbirlari, birinchi navbatda bolaning farovonligini rivojlantirish va bolaning ruhiy

va jismoniy rivojlanishiga yordam b rishi lozim. Mazkur huquq “Ta’lim

to‘g‘risida”gi qonunning maktabdan tashqari ta’limga bag‘ishlangan 17-moddasida

o‘z aksini topgan.

Ota-onalarning bolalarning farovonligi va kamol topishini ta’minlashga

bo‘lgan ma’suliyati.

Ota-ona yoki bolani tarbiyalayotgan boshqa shaxslar o‘z

qobiliyatlari va moliyaviy imkoniyatlari doirasida bolaning rivojlanishi uchun

zarur bo‘lgan turmush sharoitini ta’minlashga asosiy javobgardir.

Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 27-moddasiga binoan, o

ta-ona

yoki bolani tarbiyalayotgan boshqa shaxslar o‘z qobiliyatlari va moliyaviy

imkoniyatlari doirasida bolaning rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan turmush

sharoitini ta’minlashga asosiy javobgardir.

Bunda, Konv nsiya ota-onalarga zarur

bo‘lgan moddiy qo‘llab-quvvatlashni davlat zimmasiga yuklaydi.

Konv nsiyaning ushbu qoidasini amalga oshirib, “Bola huquqlarining

kafolatlari to‘g‘risida”gi qonun ota-onalarga qobiliyatlari va imkoniyatlaridan k lib

chiqib bolaning har tomonlama rivojlanishi va farovonligi uchun zarur turmush

tarzini yaratish ma’suliyatini yuklaydi. Ya’ni, uning jismoniy, ruhiy, ma’naviy-

axloqiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlash uchun qanoatlantiruvchi hayot

standartlari yaratilishi k rak. Bunda bolaning jismoniy rivojlanishining eng muhim

kompon ntlari ovqatlanish, kiyim-k chak va turar-joy, shuningd k, ichimlik

suviga, sog‘lom tarbiyaga, gigiyena va sanitar shart-sharoitlarga, ozoda atrof-muhit

va boshqalarning zarurligi hisoblanadi. Bundan tashqari, bolalar uchun muhim

bo‘lgan sport va o‘yinlar orqali jismoniy rivojlanishni o‘z ichiga olishi mumkin.

Odatda bunday ma’suliyat ota-onalarga zimmasida bo‘ladi. Ammo, bunday

mas’uliyatni bajarish r surslar yetishmayotgan hollarda davlat ota-onalarga oziq-

ovqat, kiyim-k chak va turar-joy ko‘rinishida moddiy yordam ko‘rsatadi.

Bolalar bo‘sh vaqtini o‘tkazish muassasalari tarmoqlarini rivojlantirish.

Bolaning har tomonlama rivojlanishi va bo‘sh vaqtga bo‘lgan huquqi, ularning

bo‘sh vaqtini sog‘lomlashtirish, sport, ijodiy, dam olish maskanlari kabi turli

---

313

maskanlarda o‘tkazishi orqali ta’minlanishi mumkin. Bola tarbiyalayotgan ota-

onalar va boshqa shaxslar, bolalalarni bu ko‘rinishdagi faoliyatlar bilan o‘zlari

ta’minlashlari shart emas. “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 21-

moddasi 3-qismi davlat organlariga ko‘ngil ochish, sport, san’at va boshqa

sohalarda bolalarga xizmatlar ko‘rsatishni yaratish va ishni tashkillashtirish

ma’suliyatini yuklaydi. Davlat organlari bunday xizmatlar bilan ta’minlaydigan

muassasalarni oldindan tashkil etishi va faoliyat olib borishi uchun ularni

moliyaviy ta’minlashlari shart.

“Ta’lim to‘g‘risida“gi Qonun (17-modda) maktabdan tashqari ta’lim

muassasalarini bolalar va o‘smirlarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish,

ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat

birlashmalari, shuningd k boshqa yuridik va jismoniy shaxslar madaniy-est tik,

ilmiy, t xnikaviy, sport va boshqa yo‘nalishlarda maktabdan tashqari ta’lim

muassasalarini tashkil etishlari mumkinligini ko‘zda tutadi.

Bu tashkilotlarning tuzilishi va faoliyati tartibi Maktabdan tashqari

muassasalar haqidagi Nizomda r glam nt qilingan.

Unga muvofiq, maktabdan tashqari ta’lim muassasalariga:

-ijodiyot saroylari;

-bolalar uylari, klublari va markazlari;

-o‘smirlar ijodiyoti;

-bolalar-o‘smirlar sport maktablari;

-san’at maktablari;

-musiqa maktablari;

-studiyalar;

-kutubxonalar;

-sog‘lomlashtirish muassasalari va boshqa muassasalar kiradi.

Mazkur muassasalar:

6 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan barcha o‘quvchilarga ularning har tomonlama

kamol topishlari va bo‘sh vaqtlarini o‘zlari b lgilashlari uchun imkoniyat yaratadilar;

o‘quvchilar shaxsining rivojlanishiga, ularning qiziqishlariga, iqtidoriga, mustaqil

bilim olishlariga va ijodiy m hnat qilishlariga shart-sharoitlar yaratadilar;

mahalliy hokimiyat organlari bilan birgalikda maktabdan tashqari muassasalarning

moddiy-t xnika bazasini mustahkamlashga oid chora-tadbirlarni amalga oshiradilar;

ehtiyojlarni o‘rganish va shunga muvofiq bolalarning qiziqishlariga ko‘ra shaxsning

ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan to‘garaklar ochadilar; fan asoslari

bo‘yicha qo‘shimcha ta’lim b radilar;

bolalarga san’at va hunarmandchilikning an’anaviy milliy turlarini o‘rgatadilar;

o‘quvchilar o‘rtasida qobiliyatli, iqtidorli yoshlarni aniqlash, shaxsni

rivojlantirishga qaratilgan musobaqalarni, sayyohlik slyotlarini, t xnika va badiiy

ijodkorlik hamda boshqa tadbirlarni uyushtiradilar va o‘tkazadilar.

---

314

Maktabdan tashqari muassasalar t gishli hokimlikning qaroriga muvofiq

barcha hudud (shaharchalar, tuman, shahar, viloyatlar va r spublika)larda ochiladi.

U mustaqil ravishda yoki ilmiy-ishlab chiqarish, o‘quv-tarbiya kompl ksi

(markazi) tarkibida faoliyat ko‘rsatishi mumkin.

Bolalarning ta’tillarini ko‘ngilli va s rmazmun o‘tkazish uchun dam olish

oromgohlari tashkil etiladi.

O‘zb kiston R spublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 10-martdagi 67-

son “Bolalarning dam olishini tashkil etish va sog‘lomlashtirish tizimini yanada

takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Unga ko‘ra,

oromgoh sanitariya-gigiyena, sanitariya-epid miologiya hamda xavfsizlik

talablariga to‘liq javob b radigan va qulay sharoitda bolalarning b lgilangan

kundalik hayot tarziga rioya etishi, sifatli ovqatlanishi, ijodiy salohiyatining

rivojlanishi, sog‘lom turmush tarzi ko‘nikmalarining shakllanishi, dam oldirilishi,

salomatliklarining tiklanishi va mustahkamlanishi, jismoniy tarbiya, sport va

turizm bilan shug‘ullanishlarini ta’minlovchi sog‘lomlashtirish muassasasi

hisoblanadi.

Oromgohning maqsadi — bolalarning o‘qishdan tashqari vaqtini s rmazmun

o‘tkazish, ularning ham jismoniy, ham ruhiy jihatdan hordiq chiqarishlarini

ta’minlash, ular ongiga milliy g‘oyani, vatanparvarlik tuyg‘ularini hamda milliy va

umuminsoniy qadriyatlarni singdirish orqali har tomonlama barkamol avlodni

voyaga yetkazishdan iboratdir.

---

315

Shuningd k, bolalarning bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazishda, bolalarning

sog‘lom rivojlanishida sport sog‘lomlashtirish maskanlari, sport to‘garaklarining

ahamiyatiga ham alohida to‘htalib o‘tish lozim.

Bolalar sportining ahamiyati to‘g‘risida O‘zb kiston R spublikasi Pr zid nti

I.Karimov 2014-yil-mart oyida “O‘zb kiston bolalar sportini rivojlantirish

jamg‘armasi” Homiylik k ngashining majlisida ishtirok etib, sport oby ktlaridan

to‘la va samarali foydalanish unib-o‘sib k layotgan yosh avlodning, ayniqsa,

qizlarning sportga bo‘lgan qiziqish va intilishini orttirish yo‘lida muhim o‘rin

tutishiga e’tiborni jalb etib, 2014-yilga k lib, bolalar oby ktlarida faoliyat

ko‘rsatayotgan 57,5 mingdan ortiq sport s ksiyalarida 1 million 800 ming nafardan

ziyod bola 30 dan ortiq sport turi bilan muntazam shug‘ullanayotganligini va bu

raqam, 2003-yilga nisbatan olganda, 1,4 barobar ko‘pligini, shu davr mobaynida

maktab o‘quvchilarini jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlariga jalb etish 20,4

foizdan 40,5 foizga, jumladan qizlar o‘rtasida 16,4 foizdan 32,5 foizga o‘sganini,

har qaysi sport inshootining kundalik o‘rtacha bandlik darajasi 9,2 soatga yetganini

qayd etgan holda, “Sport mamlakatimizda barkamol avlodni tarbiyalashning eng

muhim vositasi bo‘lib k lmoqda va k lajakda ham shunday bo‘lib qolishi

muqarrar. Chunki sport – sog‘lom avlod, sog‘lom k lajak d gani. Binobarin, faqat

sog‘lom xalq, sog‘lom millatgina buyuk ishlarga qodir bo‘ladi”, d b alohida

ta’kidlab o‘tdi

186

.