Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

3. O‘zb kistonni YUNISEF bilan bola huquqlari bo‘yicha xalqaro hamkorligi

YUNISEFning O‘zb kistondagi faoliyati bolalar va ularning oilalari hayotini

yaxshilashga qaratigan bo‘lib, quyidagi huquqlarni amalga oshirishga yordam

radi:

- yuqori sifatli tibbiy xizmatdan foydalanish huquqi, xususan, onalar

salomatligi, bolalar o‘limini qisqartirish hamda OITV/OITS to‘g‘risidagi

ma’lumotlarga ega bo‘lish huquqi;

---

401

- yuqori sifatli va b pul bo‘lgan boshlang‘ich ta’lim olish hamda yuqori

sifatli va imkon qadar b pul bo‘lgan o‘rta ta’lim olish huquqi;

- bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish va xordiq chiqarish huquqi;

- o‘z fikr-mulohazalarini erkin ifoda etish huquqi;

- jinsi, dini yoki irqidan qat’i nazar, hamma uchun t ng imkoniyatga ega

bo‘lish huquqi.

Bolalar huquqlariga tayziq o‘tkazish ehtimoli hamma yerda ham bo‘lishi

mumkin.

YUNISEF O‘zb kistondagi bolalar o‘z imkoniyatlarini to‘la amalga oshirish

uchun ularning asosiy ehtiyojlarini qondirish va ularning imkoniyatlarini

ngaytirishga yordam b rish maqsadida bola huquqlarini himoya qilish borasidagi

o‘z faoliyatini 1994-yil 1-mart kunidan boshlagan. Dastavval daavlat organlari

hamda jamoat tashkiltlari bilan hamkorlikning va sh rikchilik munosabatlarining

asosiy yo‘nalishlari b lgilab olindi. Jamg‘armaning butun faoliyati Bola huquqlari

to‘g‘risidagi konv nsiya qoidalarini amalga oshirish bo‘yicha majburiyatlarni

bajarishda O‘zb kiston hukumatiga ko‘mak ko‘rsatishga qaratilgan asosiy

vazifadan k lib chiqadi. YUNISEF faoliyatini muhim oby kti bolalar, yoshlar va

onalar hisoblanadi.

238

YUNISEF hamkorlik dasturlari doirasida hukumat bilan ham markaziy, ham

mahalliy darajalarda, fuqarolik jamiyati institutlari va xalqaro hamkorlari bilan

faoliyat ko‘rsatib k lmoqda.

YUNISEF o‘zining O‘zb kiston hukumati bilan hamkorlik dasturlari

doirasida ana shu masalalarga e’tibor b radi.

1995-1999-yillarda YUNISEFning birinchi ish dasturi muvaffaqiyatli

amalga oshirilib, gumanitar yuk yetkazilib b rildi, sog‘liqni saqlash m todikalari

bo‘yicha tr ninglar o‘tkazildi.

2000-2004-yillarda Mamlakat Hamkorlik Dasturi amalga oshirilib, u asosiy

sohalarni: omon qolish, ona va bolani rivojlantirish hamda himoya qilish, bola

238

Inson huquqlari umumjahon d klarasiyasi va O‘zb kistonda inson huquqlarini himoya qilish milliy tizimi.

/Mualliflar jamoasi: A.Saidov, F.Bakayeva, K.Arslanova va boshq. Mas’ul muharrir A.X.Saidov. –T.:

“O’zbekiston”, 2010. -B.271

---

402

hayotini yaxshilash, yoshlar farovonligi; qurg‘oqchilik oqibatida sodir bo‘lgan

favqulodda vaziyatni qamrab oldi.

239

 Mazkur dastur 3 davrni tashkil etadi. Birinchi

davr – “Ona va bola sog‘lig‘i” bo‘lib, ona qornidagi va 5 yoshgacha bo‘lgan

bolalarni qamrab oladi. Ikkinchi davr esa – “Bolaning ilk pallada rivojlanishi”. U

bolaning 5 yoshdan 13 yoshgacha bo‘lgan asosiy rivojlanish davrini o‘z ichiga

oladi. Va, nihoyat, uchinchi davr – “Bolaning farovonligi” – 13 yoshdan 18

yoshgacha bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan.

2005-yil avgustda O‘zb kiston R spublikasi Hukumati va YUNISEF

tashkiloti o‘rtasidagi 2005-2009-yillarga mo‘ljallangan Mamlakat Harakat R jasi

dasturi imzolandi. Mazkur harakat r jasi maqsadi hukumati bollar va ayollarning

yashash, o‘sish va yaxshi, g‘amho‘r va himoyalangan muhitda rivojlanishiga

bog‘liq bo‘lgan majburiyatlarini amalga oshirishda ko‘mak beradi. YuNICEFning

Davlat Dasturi oziqlanishni yaxshilash, ta’lim olish, gender tengligi, ona sog‘lig‘i,

bolalar o‘limini kamaytirish, OIV/OITSni yo‘q qilish va bolalar qashshoqlik

muammolarini yechish sohalarida Mingyillik Rivojlanish maqsadlariga erishish

uchun yo‘naltirilgan edi.

Ushbu R jada shuningd k, bola huquqlarini kafolatlash va himoya qilishga

qaratilgan yagona (umumlashtirilgan) huquqiy hujjat ishlab chiqish va qabul qilish

borasidagi Hukumat tomonidan olib borilayotgan sa’y-harakatlarni qo‘llab-

quvvatlash, bolalar uchun ixtisoslashgan nishona sud tashkil etish orqali Yuv nal

yustitsiya masalalarini muhokama qilishga doir bolalar Ombudsmanini tashkil

etish, shuningd k, bolalarning oila hayoti muhitiga bo‘lgan huquqlarini k ng

targ‘ib qilish, bolalarga mo‘ljallangan muassasalarning muqobil ko‘rinishlarini

yaratish va bular bilan bog‘liq bir qator masalalarga oid qoidalar o‘z aksini topgan.

YUNISEF ushbu maqsadlarga erishish yo‘lida O‘zb kiston R spublikasi

Hukumati, fuqarolik jamiyati instituti vakillari va b vosita bolalarning o‘zlari bilan

ham yuqorida qayd etib o‘tilgan muhim chora-tadbirlarni amalga oshirish borasida

239

 Inson huquqlari umumjahon d klarasiyasi va O‘zb kistonda inson huquqlarini himoya qilish milliy tizimi.

/Mualliflar jamoasi: A.Saidov, F.Bakayeva, K.Arslanova va boshq. Mas’ul muharrir A.X.Saidov. –T.:

“O’zbekiston”, 2010. -B.273

---

403

hamkorlik qilib k layotir

240

. O‘zb kiston R spublikasining “Bola huquqlarining

kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuni, jabrdiyda guvohlar himoyasi, shuningd k, ota-

onalar qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni tarbiyaga topshirishning muqobil

ko‘rinishlari targ‘ib qilingan Yuv nal yustitsiya kod ksi ishlab chiqish bo‘yicha

ko‘plab aniq tadbirlar ushbu hamkorlikning muayyan natijalaridandir.

Hozirgi vaqtda amalga oshirilayotgan va 2010-2015-yillarga mo‘ljallangan

Mamlakatlararo hamkorlik dasturi milliy ustuvorliklar va Mingyillik rivojlanish

maqsadlariga javob b radi. Dasturning asosiy vazifasi – t nglik tamoyillariga rioya

qilgan holda bola huquqlarini izchil amalga oshirish. Ushbu dastur Bola huquqlari

to‘g‘risidagi konv nsiyasiga muvofiq t nglikka erishish hamda bolalar huquqlarini

amalga oshirishga qaratilgan tadbirlarni r jalashtirish, o‘tkazish va nazorat qilish

sohasida milliy salohiyatni mustahkamlash vazifalarni qamrab oladi.

YUNISEF mamlakatdagi turli hokimiyat organlari va fuqarolik jamiyati

institutlari yaqindan hamkorlik aloqalarini olib bormoqda. Ayniqsa, uning

mamlakat parlam nti bilan aloqalari kuchayib bormoqda. jumladan, 2009-yil 7-

apr lda YUNISEFning O‘zb kistondagi vakolatxonasi hamda O‘zb kiston

spublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida

morandum imzolangan bo‘lib, uning asosiy maqsadi bolalar manfaati va

huquqlarini qo‘llab-quvvatlash b lgilangan.

Ushbu M morandum doirasida parlam ntning quyi palatasida bola huquqlari

bo‘yicha R surs markazi ochildi, bolalar huquqlari rioya qilish va himoyalash

masalalari bo‘yicha bir qator tadbirlar uyushtirildi. Ushbu tadbirlarda d putatlar,

davlat organlari, nodavlat tashkilotlar, ommaviy axborot vositalari vakillari hamda

xalqaro eksp rtlar ishtirok etdi. Shuningd k, Bola huquqlari konv nsiyasi hamda

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunning bajarilishi yuzasidan

parlam nt tomonidan nazorat-tahliliy ishlar amalga oshirib k lmoqda.

YUNISEF ko‘magida O‘zb kiston R spublikasi Oliy Majlisi qonunchilik

palatasida Bola huquqlari bo‘yicha r surs markazi tashkil qilingan. U nafaqat

240

 Bolalarni himoya qilish. Parlam nt a’zolari uchun qo‘llanma. - T.: YUNISEF, Inson huquqlari bo‘yicha

O‘zb kiston R spublikasi Milliy markazi, 2006. -B.3

---

404

putatlarni bola huquqlari masalalari bo‘yicha xabardor qiladi, balki davlat

organlari va nohukumat tashkilotlarining ushbu sohadagi faoliyatini

muvofiqlashtirishga yordam b radi.

Shuningd k, YUNISEF bilan hamkorlikda Bola huquqlari to‘g‘risidagi

konv nsiya va “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun normalari

bajarilishining monitoringi muhokama qilib borilmoqda. Misol uchun, 2012-yil 27-

noyabr kuni O‘zb kiston R spublikasi Qonunchilik palatasida YUNISEFning

O‘zb kistondagi vakolatxonasi bilan hamkorlikda O‘zb kiston R spublikasining

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunining 25- va 29-moddalari

ijrosining monitoringi” mavzuida davra suhbati tashkil etildi. Tadbirning asosiy

maqsadi – ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning jamiyatga uyg‘unlashishi,

ularning ta’lim, tibbiyot va madaniyat-ma’rifat muassasalaridan foydalanish

imkoniyatlarini davlat tomonidan ta’milash, ularga xuddi boshqa barcha bolalar

kabi ta’lim olishlari uchun zarur bo‘lgan mablag‘larni ajratish va choralar ko‘rish

hamda ularning ehtiyojlarini inobatga olgan holda zarur bo‘lgan maxsus p dagogik

yondashuvlarni ta’minlab b rish majburiyatlarining bajarilishi monitoring qilinib,

bu boradagi muammolar muhokamasi natijalaridan k lib chiqqan holda, ularning

huquqiy asoslarini takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalar va xulosalar ishlab

chiqishdan iborat bo‘ldi.

241

YUNISEF Vakolatxonasining faoliyati, eng avvalo, bola huquqlari oid

xalqaro shartnomalar qoidalarini tushunishga moslashtirishda, YUNISEFning

maqsad va vazifalarini anglab yetishda yordam b radi. Ushbu Tashkilotning

O‘zb kiston Konstitutsiyasi asosiy qoidalariga mos bo‘lgan oliy va yuksak

maqsadlari ta’lim, sog‘liqni saqlash, ekologiya, ijtimoiy ko‘mak va madaniyat kabi

sohalarda O‘zb kiston Hukumati bilan YUNISEF o‘rtasidagi hamkorlik tobora

jipslashmoqda va s runum bo‘lib borilishiga ko‘maklashmoqda.

242

241

 Bola huquqlarining kafolatlari //D mokratlashtirish va inson huquqlari.  1, 2013. -B.61

242