“Yupqa qatlamlar fizikasi va texnologiyaSI”

Tayanch so’zlar
Kapilyar model, markaz hosil bo’lish chastotasi, Zelüdovich faktori, markaz hosil bo’lish tezligi, diffuzion sakrash chastotasi, kritik markaz.
Savollar

1. 
   Yupqa plyonkalarda markazlar hosil bo’lishi nazariyasi.
   
2. 
   Kapillyar modelni tushuntiring.
   
3. 
   Kritik markaz.
   
4. 
   Kritik markazni hosil bo’lishi tezligi.
   

5. 
   Markaz hosil bo’lish chastotasi.
   
6. 
   Markaz erkin energiyasining uning o’lchamiga bog’liqligi.
   
7. 
   Markaz hosil bo’lish chastotasining to’yinish darajasi bilan sifatiy bog’lanishi.
   
8. 
   Kritik markazlar sonini aniqlash formulasi.
   

Adabiyotlar:

1. 
   [1] - II qism 13-29 betlar
   
2. 
   [8] - 30-55 betlar
   

4-MA’RUZA


Reja

1. 
   Uolton va Rodinning kichik markazlar modeli.
   
2. 
   Markaz hosil bo’lish tezligi.
   

ATOM MODELLARI.
Uolton va Rodinning kichik markazlar modeli.
Birlamchi markazlarning o’lchamlarini kapillyar model doirasida hisoblaganda ko’pincha ularning radiuslari uchun £5E qiymatini beradi, baüzida esa bir yoki ikki atom radiuslaridan kichik qiymatni beradi. Uolton va Rodin ishlarida kichik o’lchamdagi tomchilar uchun, qatüiy aytganda, massiv namunalar uchun o’rinli bo’lgan yuza energiyalari qiymatlarini qo’llash mumkin emasligi ko’rsatilgan. Agar markaz hosil bo’lish jarayonini statistik fizika usullari yordamida talqin qilinsa va har xil markazlardan tarkib topgan adsorbsiya langan gazning taqsimlanish funktsiyasi markazlar va alohida adsorbsiya langan atomlarning potentsial energiyalariga bog’liq holda hisoblansa bu qiyinchiliklarni bartaraf qilish mumkin. Bu usul taqribiy ravishda Uolton tomonidan yoritilgan. Bunday talqin qilishning asosiy o’ziga xosligi unga potentsial (ichki) energiya E_i kiritilishidir. E_i-i atomlardan iborat markazning dissotsiatsiyalanib i-ta alohida atomlarga ajralib ketish energiyasi. Bu energiya kapillyar modeldagi DG ga mos keladi, ammo bu erda DG markaz hosil bo’lishi va gaz fazasiga disotsiatsiyalanish energiyalarining nisbatiga bog’liq bo’lgan erkin energiyaning o’zgarishidir. Kritik markazning disotsiatsiya energiyasi E_i* ga teng, kritik markazning hosil bo’lish tezligi esa (Zelüdovich faktorini hisobga olmagan holda) quyidagi ko’rinishga ega:
I*=Ra₀uN₀( )^i*exp{ (4.1)
Bu erda u-bug’ fazasidan atom qo’shilishi mumkin bo’lgan markazni chegaralovchi aylananing uzunligi; v₁-adsorbsiya langan atomning desorbtsiya chastotasi; i*-kritik markazdagi atomlar soni; E._a-desorbtsiyalanish aktivatsiya energiyasi; E._d-diffuziyalanish aktivatsiya energiyasi.(E_a, E_d>0). Kichik markazlar modelida erkin energiya o’rniga potentsial energiya qo’llanilishi (4.1) tenglamada entropik aüzo e^DS/k mavjudligini nazarda tutadi (Gibbs-Gelmgolts tenglamasi). Bu eksponentani kiritish uchun kichik markazlar modelida desorbtsiya chastotasini v₁ kapillyar modeldagi desorbtsiya chastotasi v₀ orqali ifodalash kerak
1/v₁=(1/v₀) ´ e^DS/k (4.2)
Kapillyar modelda markazlarning yuza energiyasi noaniqligi endi i* va E._i dagi noaniqliklar bilan almashtiriladi. (4.1) tenglamani eksperiment bilan solishtirishda odatda i* ning eng kichik qiymati qaraladi. Masalan, juda katta to’yinishlarda kritik markazda faqat bir atom bo’lishi mumkin. (bu ikki atomdan tuzilgan markaz eng kichik turg’unlikka ega bo’lishini bildiradi); biroz kichikroq to’yinishlarda i*=2 (uch atomli markaz eng kichik turg’un markaz hisoblanadi), keyin i* =3 va hokazo. Bu kritik markazlarga mos keluvchi markaz hosil bo’lish tezligi quyidagilarga teng:
i*=1; I₁^*=Ra₀yN₀ exp( ); (4.3a)
I*=2; I₂^*=Ra₀yN₀( ) ²exp( ); (4.3b)
i*=3; I₃*=Ra yN ( ) ²exp( ), ( 4.3v)
bu erda E₂ va E₃ - mos holda ikki va uch atomli markazlarning dissotsiatsiya energiyalari.
Agar to’yinish darajasini o’zgartirilsa, masalan, asos haroratini o’zgartirib turib, bir kritik markazdan boshqasiga o’tish haroratini aniqlash mumkin. Masalan, ikki atomli markaz kritik holatga o’tish harorati (4.3a) va (4.3b) tenglamalardan aniqlanadi va quyidagiga teng:
T_1-2=-(E_d+E₂)/ k ln( R/v₁N₀) (4.4)

4 .1-rasmda markaz hosil bo’lish tezligini teskari haroratga bog’liqlik grafigining bog’lanishi sinishga egaligi ko’rsatilgan, bunda kritik markazning o’lchami i*=1 dan i*=3 gacha o’zgaradi. Markaz hosil bo’lish jarayonini juda kichik o’lchamlari kritik markazlar yordamida yoritish kichik markazlar modelining asosiy yutug’i hisoblanadi.