Yunusova visol shavkat qizi doimiy magnit maydoni va elektromagnit induksiya hodisasi mavzulari bo

2.10-rasm. Magnit strelkasi yordamida magnit maydoni yo’nalishini 
aniqlash. 
 
 
2.11-rasm. To’kli sinov ramkasi yordamida magnit maydoni 
yo’nalishini aniqlash.
 

---

28 
Sinov ramkasi sifatida istalgan shakldagi elektr o‘tkazuvchan konturni olish 
mumkin. Xususan, aylana shaklidagi plastmassa gardishga mis simi o‘ralgan 
maxsus g‘altakdan foydalanish mumkin. Bunday g‘altak yordamida magnit 
maydoni yo‘nalishi quyidagicha aniqlanadi. Doiraviy o‘ramdan J
0
=0.5-1A to‘k 
o‘tkazilib u maydonga kiritilgan holda qo‘l bilan ushlab turiladi (2.11-rasm-
nomuzanat holat). Ramka (g‘altak) qo‘yib yuborilgach, u z-o‘qi atrofida burilib 
to‘xtaydi (2.11-rasm-muvozanat holat). Shu holatdagi ramka magnit momentining 
(P=J
0
·s) yo‘nalishi maydon yo‘nalishini ko‘rsatadi. 
2.2.5. To’g’ri, aylana va solenoidal to’klar magnit maydoni spektrini 
namoyish qiladigan tajrialar. 
Ushbu paragrafda ma‘ruza rejasining uchunchi savoli bo‘yicha o‘tiladigan 
ma‘ruzada namoyish qilinadigan tajribalar haqida gap boradi. 
Bundan oldin magnit maydoni induksiyasi va kuchlanganlik vektorlari 
tushunchalari kiritiladi. Magnit maydoni induksiyasi vektorining son qiymatini 
aniqlash uchun 2.11-rasm bo‘yicha o‘tkazilgan natural namoyish tajribasining 
natijalaridan foydalaniladi. Magnit maydonining kuch xarakteristikasi – magnit 
maydoni induksiyasi vektorining kattalgi to‘kli sinov ramkasi yordamida quyidagi 
ifoda bilan aniqlanishi aytiladi: 
. 
(2.1) 
Bu ifodadagi M
max
-nomuvozanat holatdagi ramkaga (2.11-rasm) maydon 
tomonidan ta‘sir qiladigan (buraydigan) eng katta juft kuch(F
Amax
)ning momenti; 
P=J
0
S-ramkaning magnit momenti (J
0
-ramkadan oqayotgan to‘k kuchi, S-ramka 
konturi bilan chegaralangan yuza). Shundan so‘ng magnit maydoni kuchlanganlik 
vektori( ) tushunchasi kiritiladi va bu vektorning son qiymati vakuumda quyidagi 
ifoda bilan aniqlanishi aytiladi (µ
0
=4π·10
-7
N/A
2
-vakuumning magnit doimiysi): 

---

29 
. (2.2) 
Ma‘ruza rejasidagi uchinchi savolga javob berish jarayonidagi navbatdagi 
maqsad-to‘g‘ri, aylana va solenoidal o‘zgarmas to‘kli o‘tkagichlar atrofida hosil 
bo‘ladigan magnit maydonining chizma(grafik) tasviri(spektri) haqida talabalarda 
ilim va malakalarni hosil qilishdir. 
Shu maqsadda dastlab talabalarga magnit maydoni induksiyasi vektorining 
chiziqlari deb ataladigan chiziqlardan foydalanilishi aytiladi va unga ta‘rif beriladi. 
Bu tarifning mazmuni 2.12-rasmdan foydalanib tushuntiriladi. Bunday 
chiziqlardan foydalanib maydonning kattaligi va yo‘nalishi chizmada qanday 
tasvirlanishi tushuntiriladi.