Yulduz to`dalarini tadqiq etish

Yulduz to`dalarini tadqiq etish

MUNDARIJA

		KIRISH ………………………………………………………… 3
I-BOB. YULDUZ TO`DALARI HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT
1.1.		Yulduz to`dasi haqida tushunchalar……………………………….. 7
1.2.		Sharsimon yulduz to`dalari………………………………………... 11
1.3.		Tarqoq yulduz to`dalari …………………………………………... 22
II-BOB. YULDUZ TO`DALARINI TADQIQ ETISH USULLARI
2.1.		Yulduz to`dalarini sinflashtirish …………………………………... 28
2.2.		Yulduz to`dasigacha bo`lgan masofani topish usullari……………. 35
2.3.		Galaktikada yulduz to`dalarini taqsimoti …………………………..41
		XULOSA ………………………………………………………….43
		ADABIYOTLAR ………………………………………………….44

KIRISH

Hozirgi kunda yulduz to`dalarini o`rganishning yangi davri boshlandi deb xisobga olish mumkin unga bir nechta sabablarni keltirib o`tamiz. Gap shundaki, o`tgan asrning 90-yillarigacha asosan fotografik usul bilan yulduz to`dalari urganilgan. Fotografik usul bilan o`rganilganda olingan suratlar o`rtasidagi davr farqi 20 yil atrofida bo`lishi talab qilinar edi. Shunda biz yulduz to’dalaridagi xususiy harakatlarni to`g’rirog’i to`da a`zolarini aniqlay olar edik. Misol uchun to`dadagi o`zgaruvchan yulduzlarni o`rganish uchun odatda Fotoelektron kuchaytirgichlar (F.E.K) yordamida o`rganilgan. Demak biz yulduz to`dalaridagi o`zgaruvchan yulduzlarni panaramal o`rganish imkoniyatiga ega bo`lmaganmiz.

Bundan tashqari ulardagi nozik harakatlarni sezish katta qiziqishlar bilan amalga oshirilgan. O`tgan asrning 90-yillaridan boshlab kuzatuv astronomiyasida zaryadli bog’langan qurilmalar (Z.B.Q) keng qullanila boshlanishi bilan birga yulduz to`dasini o`rganish yangi bosqichga kutarildi. Misol uchun bunga sabab kuzatuv astranomiyasida foydalanilayotgan asbob-uskunalarning aniqligi bir necha borabar ortdi. Shu bilan birga zaryadli bog’langan qurilmalar yulduz to`dalarida panaramal tarzida o`rganish imkoniyatini yaratib berdi. Shu yerda yulduz to`dalarining 2-xil turiga to`xtalib utamiz. Yaxshi ma`lumki, yulduz to`dalari odatda 2-xilga bo`linadi. 1-sharsimon yulduz to`dalari va 2-tarqoq yulduz to`dalari. Bizni eng ko`p qiziqtirgani ularning evalyutsiyasi bo`lib, a`zolarining xususiy harakatlari ranglari, o`zgaruvchan yulduzlarni o`rganish orqali koinot haqidagi ilmiy bilimlarimizni kengaytiramiz va yangilaymiz.

I-BOB. YULDUZ TO`DALARI HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT. 1.1. Yulduz to`dasi haqida tushunchalar.

Koinotda yulduzlar faqat yakka holda uchramaydi, o`zaro dinamik bog’langan holda qo`shaloq, uchtadan, to`rttadan va nihoyat juda ko`p sonli yuzlab, minglab to`da shaklida ham uchraydi. O`nlab yulduzlardan bir necha minggacha yulduzlarni o`z ichiga olgan, o`zaro dinamik bog’langan yulduzlarning sistemalari yulduz to`dalari yoki g’ujlari deb yuritiladi. Tashqi ko`rinishiga ko`ra yulduz to`dalari ikki guruhga sharsimon va tarqoq to`dalarga bo`linadi. Tarqoq yulduz to`dalari bir necha o`n yulduzdan bir necha minggacha yulduzlarni, sharsimon to`dalar esa, o`n mingdan yuz minggacha yulduzlarni o`z ichiga oladi. Galaktikamizda 800 ga yaqin tarqoq yulduz to`dalari bo`lib, ularning diametri 1,5 parsekdan 20 parsekgacha boradi. Tarqoq yulduz to`dalarining yaxshi o`rganilgan tipik vakillari – Savr yulduz turkumidagi Hulkar deb nomlangan to`da bo`lib, quyosh sistemasidan 130 parsekli masofada joylashgan (1.1.1 - rasm). Boshqa bir tarqoq yulduz to`da - Giadlar esa bizdan 40pk li masofada yotadi.