Yqch – diapazoni maydon kuchlanganligini нisoblash

№ 12 – MASHG’ULOT

YQCH – DIAPAZONI MAYDON KUCHLANGANLIGINI НISOBLASH

1. 
   Topshiriq:
   

δ muҳitning radioo’tkazuvchanligli, antennaning kuchaytirish koeffitsientli, uzun to’lqinli R quvvatli, λ to’lqin uzunligli radiostantsiyaning d masofadagi maydon kuchlanganligini aniqlash.

2. 
   Dastlabki berilganlar:
   

Hisoblash uchun berilganlar 5.1., 5.2., 5.3., 5.4., 5.5 –jadvallarda keltirilgan.

1–jadval

YuCH–diapazon maydon kuchlanganligini hisoblash uchun variantlar
Talabalik guvoҳnomasining oxirgi nomeri	λ, m	R, kVt	^Ga	Θ	δ, Sm/m
I	1650	300	1,1	7	0,003
2	40	150	240	10	0,001
3	1200	250	1,04	4	0,01
4	80	100	200	3	0,001
5	1750	350	1,1	4	0,00075
6	20	100	180	5	0,001
7	1050	250	1,05	7	0,003
8	70	100	205	4	0,001
9	1900	350	1,2	5	0,01
0	50	120	200	4	0,001

2–jadval

d, m	Talabalik guvoҳnomasining oxiridan oldigi nomeri
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
dl	400	500	300	600	520	660	400	450	550	650
d2	700	800	600	900	800	960	750	800	950	900
d3	1100	1200	1150	1300	1350	1100	1250	1300	1400	1500

d4	1500	1600	1700	1700	1600	1500	1600	1700	1800	1600
d5	2000	2100	2000	2200	2000	2300	2400	2500	2000	2100

3–jadval

Diapazon nomi	CHastotaviy chegaralar	To’lqin uzunligi
Uzun to’lqinlar (UT)	30-300 kGts	10000-1000 m
O’rta to’lqinlar (O’T)	0,3-3 MGts	1000-100 m
Qisqa to’lqinlar (QT)	3-30 MGts	100-10 m
Ul’tra qisqa to’lqinlar (QT)	30-300 MGts	10-1 m
O’ta yuqori chastotali to’lqinlar (O’YuCHT)	300 MGts-300 GGts	1 m-1 mm

Trassa muҳitiining asosiy parametrlari
4–jadval

Sirt turi	θ	δ, Sm/m
Tekis sirt, nam muҳit	5-15	0,003
Kam o’simlikli nam muҳit	4	0,01
Quruq muҳit, qum	2-10	0,001
O’rmon bilan qoplangan muҳit	4	0,001
Katta shaҳarlar	3-5	0,00075

Insonga elektromagnit nurlanishlar radiochastotalari tahsirining ruҳsat etiladigan satҳlari (RЕS)

5–jadval

CHastotalar diapazoni	O’lchov birligi	RЕS
30 - 300 kGts	V/m	20
0,3 - 3 MGts	V/m	10
3-30 MGts	V/m	4
30 - 300 MGts	V/m	2
300 MGts - 300 GGts	mkVt/sm^2	1

YuCH-diapazonga uzun, o’rta va qisqa to’lqinlar kiradi.

3. 
   
   
   
   

   x  d /^  ^2 (60 )^2 ^ ^=^4,48  

   (5.6.)

   
   
   
   

   x  d /(600^2 )^=^0,48

   (5.5.)

   
   
   
   Нisoblash uslubi
   

d 2L^2 > 

(5.1.)

Bu diapazonda hisoblangan maydon kuchlanganligi faqat to’lqin zonasida (nurlanish zonasida)

450>2L²/70

L<125,5

bo’lganida aniqlanishi mumkin, bu yerda d-antennadan o’lchash nuqtasigacha bo’lgan masofa, L- antennaning maksimal o’lchamlari.

1 E  7.750(PGа )^2F/d ^=

(5.2.)

Nurlanish zonasida maydon kuchlanganligini hisoblash qoidaga binoan, SHuleykina-Van-der-Pol ifodasi bo’yicha elektromagnit maydonning Ye (V / m) elektr tashkil etuvchisi uchun amalga oshiriladi:

E =7.750*(70*205)^1/2*1.4/450

E = 1927,3

bu yerda Ye-elektromagnit maydonning elektr tashkil etuvchisi kuchlanganligi, V/m; R-uzatkich quvvati, ^{Vt; G}a^{-antennaning kuchaytirish koeffitsienti; d-antennadan o’lchash nuqtasigacha bo’lgan} masofa, m; F – ko’pҳad, muҳitda elektromagnit energiyaning yo’qotishlarini aniqlash uchun so’nish muҳit parametrlariga, antennadan o’lchash nuqtasigacha bo’lgan masofaga va to’lqin uzunligiga bog’liq. U quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

F1,41(2 0,3x)/(2x 0,6x^2) ^=^1,4

(5.3.)

60 >> 0

(5.4.)

bu yerda x-“sonli qiymat” deyiladigan kattalik. Uzun va o’rta to’lqinli diapazonlarda

shart bajarilganda u quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Qisqa to’lqinli diapazonda esa quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda λ-to’lqin uzunligi, m; θ-nisbiy magnit singdiruvchanlik; δ - u bo’ylab to’lqin tarqaladigan muҳitning radio o’tkazuvchanligi (θ va δ 5.4. - jadvaldan olinadi).
Yuqorida keltirilgan maydon kuchlanganligini aniqlash uslubi doiraviy nurlanish diagrammasida va diagramma bosh yaproqchasining maksimal nurlanish yo’nalishi uchun o’rinli. Ruҳsat etiladigan satҳlar

5.5. - jadvalda keltirilgan.

Berilganlar bo’yicha hisoblashni o’tkazish, standartlar bilan taqqoslash va Ye=f(dn) bog’liqlikni chizish lozim.

№ 13 – MASHG’ULOT

O’YuCH–DIAPAZONI MAYDON KUCHLANGANLIGINI НISOBLASH

1. 
   Topshiriq:
   

Antennaning fazaviy markazi N, uning yo’naltirish tahsiri koeffitsienti G, uzatkichning quvvati R bo’lganida tasvir uzatkichining r masofada ҳosil qiladigan maydon kuchlanganligini aniqlash

2. 
   Dastlabki berilganlar:
   

Hisoblash uchun berilganlar 6.1, 6.2–jadvallarda keltirilgan.

1–jadval

Talabalik guvoҳnomasining oxirgi nomeri	f, MGts	R, kVt tasvir	R, kVt ovoz	G	H, m	K
I	48-57	80	20	12	300	1,41
2	58-66	55	16	15	340	-"-
3	76-84	73	26	10	320	-"-
4	84-92	50	15	15	360	-"-
5	92-100	78	24	16	330	-"-
6	174-182	60	18	21	327	-"-
7	182-190	65	25	13	320	-"-
8	190-198	87	30	12	340	-"-
9	198-206	75	30	14	360	-"-
10	206-214	94	23	15	330	-"-
11	214-222	82	28	18	320	-"-

2–jadval

g, m	Talabalik guvoҳnomasining oxirgi nomeri
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
gl	50	35	40	35	55	60	48	54	46	61
g2	150	125	140	135	150	140	170	190	160	150
g3	300	270	280	290	300	290	310	280	300	310
g4	450	480	420	460	450	440	460	470	480	440
g5	550	580	600	590	500	550	560	570	580	600

3. 
   Нisoblash uslubi
   

Е (30PG)^1/2F(Δ)K/R))^=

(6.1.)

Keyingi vaqtlarda O’YuCH to’lqinlarining biologik aktivligini o’rnatish munosabati bilan telemarkazlar va retranlyatorlar ҳosil qiladigan maydonlar kuchlanganliklarini aniqlash uslubi ishlab chiqildi. Telemarkaz va retranslyator ҳar bir uzatkichi yer sirtida ҳosil qiladigan maydonlar kuchlanganliklari mana shu uslubda aniqlanadi, keyin esa barcha uzatkichlar ҳosil qiladigan yig’indi maydan kuchlanganligi aniqlanadi. Hisoblash quyidagi formula bo’yicha amalga oshiriladi:

E = (30*70*1.64)^1/2*195*1,41/680=23,47

bu yerda R-antennaga keladigan quvvat, Vt; G-antennaning yo’naltirish tahsiri koeffitsienti, u G=1,64ξ munosabatdan aniqlanadi, ξ-yarim to’lqinli vibratorga nisbatan antennaning kuchaytirish koeffitsienti, martta; F(∆)-mos diapazon uchun vertikalg’ tekislikda namunaviy antenna yo’naltirish diagrammasi bo’yicha aniqlanadigan mehyorlashtirilgan ko’paytiruvchisining qiymati; K-ko’rilayotgan diapazon uchun 1,41 ga teng bo’lgan antennaning gorizontal diagrammasi notekisligini hisobga oladigan koeffitsient; R- antennaning fazaviy markazidan berilgan nuqtagacha bo’lgan masofa m, u quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

R  H /sin()  r /cos() ^=

(6.2.)

R = 340/(1/2)=680

bu yerda N-antenna fazaviy markazining berilgan nuqta satҳidan balandligi; r-telemarkaz minorasining asosidan berilgan nuqtagacha bo’lgan masofa; ∆-antennaning berilgan nuqtaga (gorizontdan) nurlantirish burchagi. Barcha uzatkichlar ҳosil qiladigan yig’indi maydon kuchlanganligi quyidagicha aniqlanadi:

Taqdim etilgan uslubning kamchiligi bahzida maydon kuchlanganligini oshiradigan, yerdan va binolardan qaytarilishini hisoblashda ehtiborga olinmasligidir. Lekin, hisoblash cho’qqi quvvatda amalga oshirilishi uchun xatolik uncha sezilarli emas.

Hisoblash natijalari mehyorlashtirilgan qiymatlar taqqoslanadi. E=f(r n) bog’liqlikni chizish.

№ 14 – MASHG’ULOT

БАХТСИЗ ҲОДИСАЛАРНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ ВА ТЕКШИРИШ

Бир йил давомида содир бўлган баҳтсиз ҳодисаларни аниқлаш.

Масалани ечиш кўрсатмаси.

1. 
   1000 нафар ишчиларга тўғри келадиган баҳтсиз ҳолисаларнинг йиллик ^{коеффициенти К}й ^{қуйидаги формуладан аниқланади.}
   

Бу ерда:

^Кй<sup>=

𝑨</sup> 𝟏𝟎𝟎𝟎

𝑩

А- Бир йил давомида содир бўлган баҳтсиз ҳодисаларнинг хисобга олинган умумий сони, (одам сонида)

В- Бир йил давомида ишлаган ишчилар сони, (одам сонида)

2. 
   Жарохатланишнинг оғирлик коеффициенти қуйидаги формуладан топилади.
   

Бу ерда:

^Ко⁼

Д

А ум

𝟏𝟎𝟎𝟎

Д-жарохатланиш туфайли меҳнатга яроқсиз вақти, кун

^Аум^{– умумий кунлар сони}

3. 
   Меҳнатга яроқсизлик даражаси Уя қуйидаги формуладан аниқланади.
   

Бу ерда:

^Уя<sup>=

Тк</sup> 𝟏𝟎𝟎𝟎

Тн

Тк – йил давомида касаллик туфайли ишга яроқсиз кунлар, кун

Тн – йил давомида ишга ажратилган норматив вақти, одам/кун

4. 
   Корхоналарда ийл давомида баҳтсиз ҳодисалар орқали иқтисодий йўқотишлар қуйидаги формулалардан аниқланади.
   

^Эйў ^{= (0.6 N+1.28 Д) З+8N , сўм}

Бу ерда:

N –йил давомида содир бщлган баҳтсиз ҳодисалар сони.

Д-жарохатланиш туфайли меҳнатга яроқсиз вақти, кун

З – жарохатланган одамнинг ўртача кунлик ойлиги, сўм

5. 
   Меҳнат мухофазаси бўйича ўтказилган тадбирлар орқали хақиқий тежамлилиги қуйидаги формуладан аниқланади.
   

Бу ерда:

^{Э = (O}йўқ.1 ^{- O}йўқ.2^{)  , сўм}

^Oйўқ.1 ^{–дастлабки йил давомида меҳнатга яроқсизлик бўйича йўқотишлар,} сўм

^Oйўқ.2 ^{– жорий йил давомида меҳнатга яроқсизлик бўйича йўқотишлар, сўм}

 - Меҳнат мухофазаси тадбирларига ажратилган сарф харажатлар, сўм

6. 
   Сарф харажатни қоплаш муддати қуйидаги формуладан аниқланади.
   



Т= ;

𝐎йўқ.𝟏 − 𝐎йўқ.𝟐

Вариант- лар	А, одам	В, одам	Д	^Аум	Тк, кун	Тн, Одам/кун	N	З, сўм	^Oйўқ.1	^Oйўқ.2	, cўм
1	6	300	110	3	110	3100	5	1000	10000	6000	1000
2	5	400	130	2	100	3400	7	1100	11000	7000	1500

3	7	500	150	6	160	4310	8	900	13000	10000	2500
4	9	600	300	7	300	2810	4	800	10000	8000	2000
5	10	700	350	8	350	2910	6	700	6000	4000	1000
6	8	550	250	6	210	2810	8	900	12000	10000	2000
7	7	450	160	5	120	1710	10	1100	13000	11000	2500
8	11	550	200	6	150	1510	9	1000	14000	12000	3500
9	12	750	320	8	220	2510	12	1200	15000	13000	3000
10	13	800	360	9	300	3000	13	1300	17000	14000	4000

ИШЛАБ ЧИҚАРИШДА СОДИР БЎЛГАН БАХТСИЗ ХОДИСАЛАРНИ Н-1 АКТГА ТЎЛДИРИШ
“Тасдиқлайман” Иш берувчи




(имзо, Ф.И.Ш)

« » 201 йил.

Мухрланиш жойи

АКТ № 1

Баҳтсиз ходисалар ҳақида ва бошқа соғлиққа таьсир этувчи тўғрисидаги маьлумотлар.

1. 
   Корхонанингноми :Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg’ona filiali
   
   1. 
      Корхона манзили Farg’ona shahar mustaqillik ko’chasi 55-uy
      

(вилоят,шахар, туман, кўча ва уй)

2. 
   Хусусий шаклдаги корхона: Davlat
   

(давлат, акционерлик, хусусуий)

3. 
   Бахтсиз ходиса содир бўлган
   

жой ikkinchi qavatning uchinchi qavatga ko’tariladigan zinapoya

(Цех, бўлим)

1. 
   Ишчинижўнатган
   

Корхона: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg’ona filial

(номи, манзил, министерство, корпорация, ассоциация ва концерн )

2. 
   Жарохатланувчининг фамилия, исми, шарифи. Rahmatjonov Omadxo’ja
   

3. 
   Жинси: эркак, аёл (чизиб қўйинг)
   

4. 
   Ёши (сўз билан ёзиб қўйинг) yigirma to’rt
   

5. 
   Мутаҳасcислик, лавозими Talaba
   

1. 
   Разряд, синф 3-bosqich
   

6. 
   Бахтсиз ходиса рўй берганда ишчининг иш стажи 3-yil
   

7. 
   Меҳнат мухофазаси бўйича инструктаж ўтказиш
   

Кириш инструктажи (сана) 23.09.2021

Меҳнат мухофазаси бўйича ўқитиш(сана) 23.09.2021
Бирламчиинструктаж (сана) 25.02.2021
Тиббий кўрикдан ўтиш (сана) 26.02.2021

8. 
   Бахтсиз ходисасини вақти ва санаси 22.09.2021
   

(сана, ой ва йил)

9. 
   Бахтсиз ходисанинг сабаблари bosh aylanish
   

10. 
    Ташҳис
    

Bosh miyya chayqalishi, qo’l panjasining barmoqlari sinishi.

11. 
    Меҳнат қонунчилик кодексини, меҳнат мухофазаси ва тартиб меьёрлари, қонун-қоидаларини бузулишига олиб келган
    

шахслар.



TATUFF dotsent katta o’qitucvhi . S.S.S

(корхона номи, лавозим ва исми, шарифи)

12. 
    Бахтсиз ҳодисалар содир бўлган вақтидаги
    

гувохлар. Alisher Matkarimov,Sardorbek Qudratov

13. 
    Акт тузилди. 30.09.2021
    

(сана, ой ва йил)

14. 
    Комиссия раиси. S.S.Sobirov
    

(ф.и.ш. ва имзо)

15. 
    Комиссия аьзолари. S.S.Sobirov
    

№ 15 – MASHG’ULOT

ELEKTR TOKIDAN JAROHATLANGANLARGA BRINCHI TIBBIYGACHA YORDAMNI KO‘RSATISH

1. Umumiy qism.

1. 
   Ishning maqsadi: Elektr tokidan jarohatlangan odamni tok zanjirdan ajratib olish va unga dastlabgi yordam ko‘rsatish usullarini o‘rganish.
   
2. 
   Ish hajmi.
   

• 
  odamga o‘xshatilgan qurilma “fantom”-ning tuzilishi bilan tanishish.
  
• 
  “fantom” yordamida Elektr tokidan jarohatlangan odamga brinchi yordam ko‘rsatishni o‘rganish.
  

1. 
   Ishni bajarish bo‘yicha kerkli ma’lumotlar.
   

1.2. Nazariy ma’lumotlar.

Elektr tokidan odam jarohatlanish bo‘yicha iki xil bo‘ladi:

1. 
   Elektr jarohati.
   
2. 
   Elektr zarbasi.
   

Hozirgi zamon tibbiyoti elektr tokidan shikastlanganlarga samarali yordam ko‘rsatish uchun, shu jumladan, tok ta’sir o‘lganlarni tiriltirish uchun ko‘plab mukammal vositalarga ega. Ammo elektr qurilmalarida ishlaydigan har bir kishi to tibbiyot hodimlari etib kelgunlariga qadar, elektr tokidan shikastlangan odamga birinchi yordam ko‘rsatishni bilishi kerak.

Ko‘ngilsiz voqea yuz berganda ko‘rsatiladigan birinchi yordam ikki bosqichdan: shikastlangan kishini tok ta’siridan xolos qilish va unga tibbiy yordam ko‘rsatishdan iborat. Ammo unda hayot alomatlari sezilmasa nafas olmayotgan, yuragi, qon tomiri urmayotgan bo‘lsa ham yordam ko‘rsataverish kerak, chunki klinik o‘lim bir necha minut davom etadi. SHu vaqt ichida unga yordam ko‘rsatishga ulgurish lozim.

SHikastlangan odamni tok ta’siridan bir necha usullar bilan xalos qilish mumkin. Eng oddiy usul elektr qurilmasining tegishli qismlarini elektr tarmog‘idan uzib qo‘yish. Agar buni tezda amalga oshirishning imkoni bo‘lmasa, u holda simlarni kesib tashlash (kuchlanish 1000 V dan oshmaganda).

Tok urgan odamga tegib turgan simni olib tashlash uchun tok o‘tkazmaydigan quruq yog‘och, taxta va boshqa narsalardan foydalanishi mumkin. Kuchlanish 1000 V dan katta bo‘lganda bu maqsadda elektr o‘tkazmaydigan qo‘lqop, botikdan, zarur hollarda esa izolyasiyalovchi shtanga yoki ombirdan foydalanish kerak.

Bu hollarda yordam ko‘rsatayotgan kishi simlarni, dastasi tok o‘tkazmaydigan asbob bilan yoki elektr o‘tkazmaydigan qo‘lqop kiyib uzishi, bunda har qaysi simni alohida- alohida kesish kerak.

Mahaliy elektr jarohati natijasidan odamning ma’lum a’zolari elektr toki ta’siridan qismman kuyishi, metallanishi yoki boshqa ko‘rinishdagi zararlanishiga uchrashi mumkin.

Elektr zarbasi ta’sirida odamning markaziy nerv sistemasi ishdan chiqishi oqibatida nafas olishning to‘xtashi, yurak urishining to‘xtashi va buni natijasida odam organizmiga kislorod etib borishi kamayishi yoki butunlay to‘xtashi mumkin.

Odamni yuragi ishlamay kislarod ma’lum vaqt qon bilan hujayra to‘qimalariga bormay qolish natijasida hayotiy faoliyat to‘xtashi klinik o‘lim deyladi. Bu holat 2-3 minut davom etsa, klinik o‘lim kislarod tashnaligi natijasida biologik o‘limga o‘tadi. Odam klinik o‘lim holatidan biologik o‘limga o‘tmasligi uchun organizmni kislarod tashnaligidan xalos etish kerak. Buning uchun odam o‘pkasiga havo yuborish va majburiy ravishda qon almashishini ta’minlash kerak. O‘pkaga havo yuborish uchun sun’iy nafas berish yo‘li bilan qonni majburiy almashtirishga yurakni yopiq massaj, ezib qo‘yib yuborish orqali amalga oshiriladi.

SHikastlangan kishini elektr ta’sir xalos qilishdan so‘ng unga o‘sha joyning o‘zida darhol yordam ko‘rsatish zarur.

Agar tok urgan odam xushidan ketgan bo‘lsa-yu, ammo hali nafas olayotgan bo‘lsa, uni tekis Yerga yumshoq to‘shama ustiga qulay tarzda yotqizish, kamarini, tugmalarini echish, toza havo kelishini ta’minlash, nashatir spirtini hidlatish, yuziga suv sepish, badanini ishqalab isitish kerak.

Elektr tokidan mahalliy jarohatlanish bo‘lsa, kuygan joyni spirt bilan tozalab artiladi va margansovka surtiladi, so‘ngra zararsizlantirilgan strerilizatsiya qilingan bint bilan bog‘lanadi, singan joy bo‘lsa taxta qo‘yib bog‘lanadi. Har qanday holda ham avvalo tibbiy yordam chaqirish kerak.

Elektr tokidan jarohatlngan odamning yuragi ishlamayotgani u nafas olayotgan bo‘lsa, tibiy yordamning kelishigacha dastlabgi yordam ko‘rsatish kerak.

Agar odamning yuragi ishlab, u nafas olmayotgan bo‘lsa, unga suniy nafas berish kerak. Agar jarohat natijasida odam yuragi ishlamayotgani va unafas olmayotgan bo‘lsa, bu holda yurak massaj qilinadi va suniy nafas beriladi.

YURAKNI MASSAJ QILISH

YUrakni yopiq massaj qilish uchun jarohatlangan odamni qattiq joyga chalqoncha yuzini yuqoriga, kuraklrni pastga qilib yotqiziladi. YOrdam ko‘rsatuvchi jarohatlanganning yon tomonidan turib qo‘lini kaftini uni yuragini tepasiga ko‘krak qafasi pastidan ikki enlik yuqoriga qo‘yadi. Ikkinchi qo‘lni musht holida yurak ustiga bosilgan quyi tepasiga kuchlirog‘ bosish uchun qo‘yadi. Bundan so‘ng ikkala qo‘l bilan ko‘krak qafasi taxminan 4-5 sm pastga bosiladi va tezda qo‘yib yuboradi.

Massj paytida ko‘krak qafasini sindirib qo‘yishdan ehtiyot bo‘lish kerak. YUrakni massaj qilish miqdori minutiga 60-70 marta bo‘lishi yurak to‘la ishga tushib ketguncha davom etiriladi. YUrak ishga tushganini qon tomirining urishi puls paydo bo‘lishi odamning yuziga qizil rang tushishi, ko‘zning qorachig‘i kichrayib yorug‘likka e’tibor berib sezishi kabilar ko‘rsatiladi. Agarda yurak ishga tushmayotgan bo‘lsa, yordam ko‘rsatish tibbiy yordam kelguncha davom ettiriladi.

SUN’IY NAFAS BERISH

Samarali sun’iy nafas oldirishning har hil usuli bor. 1-usul «og‘izdan-og‘izga» sun’iy nafas oldirish. Bu usulda yordam ko‘rsatayotgan odam o‘zining o‘pkasidan shikastlangan kishining og‘zi orqali uning o‘pkasiga havo yuboradi. Buning uchun u chalqancha yotqizilib, og‘zi ochiladi. YOrdam ko‘rsatayotgan kishi shikastlanganning hiqildog‘ini ochish uchun bir qo‘lini uning gardani tagiga va ikkinchi qo‘li bilan peshonasidan bosgan holda to iyagi bo‘yni bilan bir chiziqda joylashadigan bo‘lgunga qadar boshini orqaga engashtiradi. SHundan so‘ng yordam ko‘rsatayotgan kishi chuqur nafas olib, bemorning og‘zi orqali kuch bilan havo puflaydi. Bunda u o‘zinig og‘zi bilan uning og‘zini to‘liq qamrashi va yuzi bilan uning bo‘rnini berkitib turishi kerak. Keyin yordam ko‘rsatayotgan odam qaddini ko‘tarib, yana chuqur nafas oladi. Bu vaqtda shikastlanganning ko‘krak qafasi tushadi va u sust nafas oladi. Bir minutda 12-18 martda havo yuborish lozim.Bolalar uchun 18-20 marta bo‘lishi kerak Havoni doka, dastro‘mol yoki mahsus naycha orqali puflash kerak.

1 -rasm. «Og‘izdan-og‘izga» uslubi bo‘yicha birinchi sun’iy havo yordamini berish.

a) Boshini boshlang‘ich holati; b) Sun’iy havo berish vaqtidagi boshini holati; v) Havoni berilishi; g) Havoni chiqishi.

Tok urgan odam o‘zi nafas ola boshlagandan keyin ham u to‘liq o‘ziga kelguniga qadar maolum sunoiy nafas oldirishda davom etish kerak. Bundan maqsad organizmda qon aylanishiga yordam berish va yurakning mustaqil ishlashini taominlashdir.

YUragini tashqi tomondan uqalash uchun shikastlangan odamni qattiq Yerga (pastak stol, polga) chalqancha yotqizib, ko‘krak qafasini ochish, kamari, belbog‘ini echib olish kerak.

1. -rasm. Odamni yuragini massaj qilish. a) YUrakni bosadigan joyi; b) Qo‘llarni massaj qilish.

2. 
   -rasm. Ikki kishi bo‘lagandagi sun’iy havo berish va yurakni massaj qilish uslubi.
   

YOrdam ko‘rsatayotgan odam shikastlanganning ko‘krak suyagi pastki uchdan bir qismining holatini aniqlagach, oxirigacha to‘g‘rilangan bir qo‘l kaftining pastki qismini shu Yerga qo‘yib, uning ustiga to‘g‘ri burchak ostida bukilgan ikkinchi qo‘lini va butun tanasini qamragan holda uning ko‘krak qafasini bosadi.

Ko‘krak kafasini tahminan sekundiga bir marta shunday tez-tez bosish kerakki, bunda ko‘krak suyagining pastki qismi umurtqa tomonga 3 - 4 sm, semiz odamlarga esa 5-6 sm siljiydigan bo‘lsin. Har bir bosilgandan so‘ng ko‘krak qafasi to‘g‘rilanishi uchun qo‘llarni undan ko‘tarmagan holda bo‘shashtirish lozim. SHikastlangan odamning yuragi ishlay boshlaganda uqalashni to‘xtatish lozim.

Sun’iy nafas berishda jarohatlanganning burun teshiklari havo chiqib ketmasligi uchun berkiilib turiladi. Bunday usul “og‘izdan-og‘izgacha” deb ataladi. “og‘izdan burunga” usulida jarohatlanganning og‘zi berkitilib, burun teshiklari orqali havo beriladi. Bu usullar orqali yordam ko‘rsatishda bint yoki toza dastro‘mol bilan jarohatlangan og‘iz berkitilgani ma’qul. Jarohatlangan odmaga to‘liq bo‘lmagan yoki kuchsiz nafas paydo bo‘lganidan so‘ng unga yordamchi nafas berilib turiladi.

Jarohatlangan odam kilinik o‘lim holatida bo‘lsa, ya’ni uni yuragi ishlamasa va nafas olmayotgan bo‘lsa, u holda unga bir vaqtda sun’iy nafas berib, biri yurakni massaj qilinadi. Buning uchun yordam beruvchilar ikki kishi bo‘lsa, biri sun’iy nafas berib, biri yurakni massaj qiladi Agarda yordam beruvchi bir o‘zi bo‘lsa, ikkala xil yordamni ham o‘zi ko‘rsatadi, ya’ni 2-3 marta nafas bYergach, 15 marta yurak tomon yozib qo‘yib yuboriladi.

3.0. BIRINCHI MEDITSINA YORDAM KO‘RSATISHNI

O‘RGATUVCHI “FANTOM” QURILMASINING TUZILISHI.

“Fantom” qurulmasi tashqi ko‘rinishidan odamni eslatadigan jasad va tekshiradigan qismi-blokdan iborat. Bu qurilma quyidagi ishlarni bajarishi mumkin.

1. 
   Yurakni massaj qilish.
   
2. 
   “Og‘izdan-og‘izga” va “og‘izdan-burunga” usullari bilan sun’iy nafas berish.
   
3. 
   YUrak ishlagandagi pulsni o‘xshatish.
   
4. 
   Ko‘z qorachiqlari o‘zgarishi o‘xshatish.
   
5. 
   Brinchi yordam paytida.
   

• 
  boshni tug‘ri yotqizilishida;
  
• 
  sun’iy nafas berishni ;
  
• 
  yurakni ezish kuchining etarli yoki ortiq ekanligini, lampochkalar yonib o‘chishi bilan tug‘riligi tekshiriladi fantom ichida joylashgan o‘zgartirgichlar tekshirish blokiga ulagach yordamida ulanadi. Tekshirish blokidan uni ishga tushiradigan tumblyor va ishlarni tug‘riligini tekshiradigan lampochkalar joylashgan. Qurilma 220 V kuchlanishda ishlaydi.
  

4.0. QURILMA BILAN ISHLASH.

Qurilmani ishga tushirishdan oldin paneldagi hamma tumblyorlar pastga qaratib qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Asbobni elektrga ulangandan so‘ng, “set” tumblyorini yuqoriga ko‘tariladi.

Ishlar quyidagi tartibda bajariladi.

1. 
   “Fantom” boshini orqaga kerakligicha og‘darish uchun bo‘yni tagiga yog‘ochlardan qo‘yiladi, bu holat to‘g‘ri bo‘lganda “bosh turishi to‘g‘ri” degan lampochka yonadi.
   
2. 
   “Fantom” yuragi joylashgan qismiga tez-tez keraklicha bosilib yurakni massaj qilinadi. Agarda ko‘krak qafasi 3-4 sm egilsa, “to‘g‘ri” degan lampochka yonadi, agarda ezish juda kuchli bo‘lsa “kuchli” degan lampa yonadi.
   
3. 
   YUqorida ko‘rsatib o‘tilganday “og‘izdan-og‘izga” yoki “og‘izdan- burunga” usuli bilan sun’iy nafas beriladi.
   
4. 
   2 va 3 banddagi ishlarni ikki kishi bir vaqtda bajarishi kerak.
   
5. 
   YUrakni urishini eslatadigan puls tovushini eshtiradigan tumblyor ishga tushiriladi.
   
6. 
   Jarohatlanganning ko‘z qorachig‘i kengaygan yoki me’yorl holatdagini eslatadigan tumblyorni ishga tushirib ko‘z qorachig‘i holatini tekshirish mumkin.
   

YUqoridagi ishlar bajarilib bo‘lgach, hamma o‘chirgichlar tokdan uzib qo‘yiladi.

5.0.TEXNIKA XAVFSIZLIGI TALABLARI.

1. 
   Asbob bilan yuqori namlik sharoitida ishlashi mumkin emas.
   
2. 
   Pultda ko‘rsatilgan tumblyorlarni ishga tushirish to‘g‘ri tartibda asta bajarish kerak.
   
3. 
   Ish tugagach, barcha tumblyorlar o‘chirilib, qurilma elektrdan uzib qo‘yiladi.
   

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TATU FARG‘ONA FILIALI

“Tabiiy fanlar” kafedrasi

15 - laboratoriya ishiidan

Hisobot varaqasi

1. 
   Ishning maqsadi: Elektr tokidan jarohatlangan odamni tok zanjirdan ajratib olish va unga dastlabgi yordam ko‘rsatish usullarini o‘rganish.
   
   

2. Elektrdan jarohatlangan turlari

Elektr tokidan odam jarohatlanish bo‘yicha iki xil bo‘ladi:

1. 
   Elektr jarohati.
   
2. 
   Elektr zarbasi.
   

3. 
   Qurilmada yordam ko‘rsatilganlikning to‘g‘riligini bildiruvchi chiroqlar xolati
   

Boshning xolati
Sun’iy nafas	Og’izdan-brunga	O’gizdan-og’izga
YUrak massaji
Ko‘z qorachig‘i

4. XULOSA:Men ushbu laboratoriya mashgulotini bajarib ozimga kerakli bo’lgan tajribalarni oldim. Bu olgan tajribalarim kelajakda foydasi tegishiga ishonchim komil. Bu laboratoriya mashg’ulotini amalda qo’llay olaman.