Yozma va og’zaki nutq xususiyatlari

1-topshiriq. ” Yozma va og’zaki nutq xususiyatlari” mavzusida insho yozish.

Yozma va og’zaki nutq xususiyatlari

Reja:

1.Og’zaki nutqning o’ziga xosligi

2.Yozma nutqning faoliyat haqida

3.Xulosa

Ma’lumki, nutq og’zaki va yozma ko’rinishga ega. Og’zaki nutq gapirib turgan vaqt birligidagina mavjud bo’lib, bu jarayon tugashi bilan nutq ham tugaydi. Og’zaki nutq tezkorlik bilan amalga oshadi va tahrir imkoniyatiga ega bo’lmaydi. Og’zaki nutq – to’g’iridan-to’g’ri aloqa sohasida ishlaydigan va kengroq tushunish sohasida ishlaydigan ovozli nutq. Tarixiy og’zaki nutqning boshlang’ich shakli xatlardan ancha oldin paydo bo’lgan . Og’zaki nutqning moddiy nutqining moddiy shakli – bu hodisalar bilan insoniy inunktaniya organlarining murakkab faoliyatining natijasi bo’lgan tovush to’lqinlari, ya’ni og’iz nutqining murakkab faoliyatining natijasi hisoblanadi. Intonatsiya so’zlashuvi, hajmi nutq, chidamliligi, nutq stavkasining kuchayishi va sekinlashuvi tomonidan yaratiladi. Og’zaki nutqda, mantiqiy urg’uda, talaffuzning ravshanligi darajasi, pauza mavjudligi yoki yo’qligi kata rol o’ynaydi. Og’izdagi nutq bu juda ko’p nutqning mavjudligi, bu insoniy tuyg’ular, tajribalar, kayfiyat va boshqalarning barchasini uzatishi mumkin. Og’zaki nutqni to’g’ridan-to’g’ri aloqada idrok etish, bir vaqtning o’zida tomoshabinlarda va visual kanallar bilan sodir bo’ladi. Shuning uchun, og’zaki nutq uning eksklyuzivligini kuchaytirish, masalan, fikrlash va tinglashning fazoviy joylashuvi, yuz ifodasi va tinglashning fazoviy joylashuvi sifatida hamroh bo’ladi.

Odamlarga yordamchi imzo tizimi tomonidan yaratilgan xat tovush tili. Boshqa tomondan , xat- bu og’zaki nutqni hal qilish funksiyasini bajaradigan mustaqil aloqa tizimi. Yozma nutq sizga sohani kengaytirilgan shaxs tomonidan to’plangan bilimlarni o’zlashtirish imkoniyatini beradi inson aloqasi’ to’g’iridan-to’g’ri doirani buzadi atrof – muhit. Xalqlarning turli vaqtlari kitoblarini, tarixiy hujjatlarini o’qish, biz tarixga, butun insoniyat madaniyatiga tegishimiz mumkin.

Yozma nutq vaqtincha, ammo statik makonda joylashtirilmaydi, bu haqda o’ylash imkoniyatini beradigan, yozma ravishda yozma ravishda yozma, takliflarga qaytish va matnning qismlari, so’zlarni almashtiring, aniqlashtiring, fikrlar, aloqa lug’atlari va ma’lumotnomalar ifodasi shaklini uzoq qidiring. Shu munosabat bilan yozma nuyq shakli o’ziga xos xususiyatga ega. Yozma nutq kitob tilidan foydalanadi, ulardan foydalanish juda qat’iy, normallashtiradi va tartibga solinadi. Taklifdagi so’zlarning tartibi qat’iy, inversiya so’zlashuvni yozish uchun xos emas, ammo ba’zi hollarda, rasmiy – biznes uslubidagi nutqning misolida, bu qabul qilinishi mumkin emas. Ya’ni yozma nutqning asosiy bo’g’inlari xisoblanadi.

Adabiy tilning og’zaki shakli ma’ruza va suhbatlarda , yozma shakli esa fan, texnika adabiyot asarlarida, rasmiy ish hujjatlari, nashriyot va matbuot sohalarida ishlatiladi. Lekin bular o’zaro uzviy ravishda bog’langan bo’ladi. Ma’ruzalar har xil chiqishlar o’z xususiyati bilan yozma adabiy tilga yaqin turadi.

Shuningdek , yozma adabiy tilda, ayniqsa badiiy asarlarda so’zlashuv nutqiga xos va iboralar ham qo’llanadi. Shuni qayd etish kerakki, << og’zaki>>, << so’zlashuv >>, atamalari tilning shakllaridan birini ifodalash uchun hamda milliy tilning funksional turlaridan birini ifodalashga xizmat qiladi. Inson doim oldinga intilib, maqsad bilan yashashi kerak.

2-topshiriq. Gaplarni o’qing va ko’chirib yozing. O’z o’rnida va o’z ma’nosida qo’llangan so’zlarni aniqlang. Ajratilgan so’zlarni ma’nolarini izohlang.

1. 
   Quyoshning oltin qalami nur taratar edi. - bu gap o’z ma’nosida emas chunki, quyoshning oltin qalami bo’lmaydi.
   
2. 
   Odamning qo’li –gul, xalqim eking gul, yashasin tobora obod shahrimiz. - bu gap o’z ma’nosida emas chunki, odamning qo’li gul bo’lmaydi.
   
3. 
   Nimani aniq tasavvur etolmasang, uni shu qadar chalkash gapirasan : noaniq va chalkash ifoda fikirning belgisidir. – bu gap o’z ma’nosida.
   

4.Nodonlardek yuzlab so’zni qilma qator, donolardek bir so’z degil, lek ma’nodor. – bu gap ham o’z ma’nosida.

5. Sizlar bilan gaplashganimda o’zimning qora o’tmishimdan ham ba’zi yorug’ nuqtalar bo’lganligini his qilyabman. – bu gap ham o’z ma’nosida emas chunki, o’tmish qora bo’lmaydi.

3-Topshiriq.

1. 
   Til tafakkurning inkorisi, uning hosilasidir. 2. Bu yerning iqlimi issiq siz issiq havoga ko’nikgansiz. 3. Samarqanddan olgan taassurotlaringiz asosida insho yozing. 4. Bog’ga chiqib, qipqizil olmalarni tering, bahru dilingiz ochiladi. 5. Davo xujjatlari tayyor bo’lgunicha, ish joyingizdan tavsifnoma keltiring. 6. To’y boshi dev qomat bir yigitni sahnaga chiqardi. 7. Amudaryoning bu qadar shiddatli oqishini endi ko’rishim edi.
   

4-Topshiriq. Quyidagi so’z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. Ularni rasmiy yoki shaxsiy munosabatni ifodalashga ko’ra guruhlarga ajrating.

1. 
   Do’stim mendan ruchkani olib berishimni iltimos qildi. – shaxsiy munosabat.
   
2. 
   Qishloqlarda harorat pasayishi oqibatida hosillarni sovuq oldi. – rasmiy munosabat.
   
3. 
   Birinchi marta dasturlash kodlarini to’g’ri amalga bajardim. – shaxsiy munosabat.
   
4. 
   Guruhdagi barcha ish starista zimmasiga yuklandi.-rasmiy munosabat.
   
5. 
   Men bu yil o’qishga kirdim. – shaxsiy munosabat.
   
6. 
   Mening do’stim geogle kompaniyasida dasturlovchi bo’lib ishlaydi. – shaxsiy munosabat.