Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi

10- Laboratoriya mashg’ulot 
Ixtiyoriy diqqat tezligini aniqlash. 
Mavzuda ixtiyoriy diqqat haqida tushuncha berilgan Ixtiyoriy diqqat tezligi va 
uni qanday aniqlash maqsadida ma’lumotlar kiritilgan. Ixtiyoriy diqqatni 
aniqlash uchun mashqlar bajarish va ixtiyoriy diqqatni aniqlash uchun qanday 
qo’llash mumkinligi tushuntirilgan.  
  
 
                

---

 
111 
13 
 
“YOSHLAR    FIZIOLOGIYASI   VA   GIGIYENASI”      
fanidan  ma’ruzalar   matni 
 
1- ma’ruza: Kirish. Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi fani va vazifalari. 
Reja: 
1.  Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi fani. 
2.  Yosh fiziologiyasi va gigienasi  fanining  ahamiyati. 
3.  Yosh fiziologiyasi va gigienasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi  
4.  Yosh fiziologiya va  gigiyena fanining qisqacha  tarixi. 
 
Yosh fiziologiyasi va gigiyena fani tibbiyot fanlari bo’lmish odam 
anatomiyasi, fiziologiyasi va umumiy gigiyena fanlarining asosiy tarmog’i 
hisoblanadi. 
Fiziologiya fani biologiya fanlarining muhim tarmoqlaridan bo’lib, 
organism, undagi a’zolar, to’qimalar, hujayralar va hujayra strukturasi 
elementlarining funksiyalarini tashqi muhitga bog’lab, har tomonlama chuqur 
o’rganadi.  
Fiziologiya so’zi grekcha so’z bo’lib, “tabiat” va “bilim” degan ma’noni 
anglatadi. Fiziologiya anatomiya fani bilan chambarchas bog’liqdir, chunki 
anatomiya a’zolarning tuzilishini ularning vazifasiga bog’liq holda shakllanib 
borishini o’rgansa, fiziologiya fani organlar va organism hayoti jarayonlarini 
o’rganish bilan shug’ullanadi.  
Fiziologiya fani hamisha fizika, kimyo qonunlariga tayanadi, organism va 
har bir hujayra faoliyati fizik va kimyoviy jarayonlar asosida sodir bo’ladi. 
Fiziologiya ko’p tarmoqli fan bo’lib, mehnat fiziologiyasi, jismoniy tarbiya 
fiziologiyasi, ovqatlanish fiziologiyasi, yosh fiziologiyasi va boshqa sohalarni o’z 
ichiga oladi. 
 Yosh  fiziologiyasi  turli  yoshdagi  organizmlarning  rivojlanish  jarayonida 
organlar  tizimi  va  butun  organizmda  sodir  bo’ladigan  o’zgarishlarni  o’ziga  xos 
yosh  xususiyatlarini  o’rganadi.  Bola  organizmi  katta  odam  organizmidan  tubdan 
farq  qiladi.  Demak,  bola  organizmi  faqat  katta  odam  qolipi  bo’lmay,  balki  hajmi, 
fiziologik  xususiyatlari  va tashqi  muhitga  moslashishi  bilan  farq qiladi. Bolalar  va 
o’smirlar fiziologiyasining asosiy o’rganadigan ob’ekti bolalardir.  
Binobarin,  pedagoglar  ta’lim  tarbiya  ishlarini  yosh  fiziologiyasi 
ma’lumotlariga  asoslangan  holda  olib  borishlari  muhim  ahamiyatga  ega.  Maktab, 
litsiy  va  kasb-  hunar  kollejlarida  jismoniy  tarbiya,  mehnat  darslarida,  ijtimoiy- 
foydali  mehnatda,  sog’lomlashtirish  ishlarida  bolalar  va  o’smirlarning  anatomo- 
fiziologik xususiyatlari albatta hisobga olinishi kerak. 

---

 
112 
O’sib,  rivojlanib  kelayotgan  organism  salomatligini,  jismoniy  va  aqliy 
qobiliyatini  baholash,  sog’lom  hayot  kechirish  asoslarini  aniqlash  yosh 
fiziologiyasi  ilmi  yutuqlariga  bog’liq.  Shuning  uchun  yosh  fiziologiyasi  ilmi 
ijtimoiy ahamiyatga egadir.  
Gigiyena fani grekcha so’z bo’lib, foydali degan ma’noni dildiradi. U tashqi 
muhit  omillarining  (kimyoviy,  fizikaviy,  ijtimoiy  va  xokazo)  inson  salomatligiga  
ta’sirini  o’rganadigan  va  olingan  ma’lumotlarga  tayangan  holda  tashqi  muhitni 
sog’lomlashtirish, inson sog’ligini mustahkamlashning me’yor va qoidalarini ishlab 
chiqadigan,  ayniqsa  yuqumli  kasalliklarning  oldini  oladigan,  ishlash  qobiliyatini 
oshiradigan,  umrni  uzaytirish  tadbirlarini  ishlab  chiqadigan  fandir.  Gigiyena  inson 
bilan  atrof  muhitning  uzviyligini  ta’minlaydi.  Muhit  sog’lom  bo’lmay  turib,  tan- 
sog’liqni ta’minlash qiyin. Shu ma’noda gigiyena tabiiy ijtimoiy muhit- borliqning 
odam organizmiga ijobiy, salbiy ta’sirini ham o’rganadi, tavsiyalar beradi. 
Buyuk fiziolog olim I.P.Pavlov: “Zamonaviy tibbiyot kasalliklarning hamma 
sabablarini bilib olgandagina kelajak tibbiyotga, ya’ni keng  ma’nodagi gigiyenaga 
aylanadi” deb bejiz aytmagan. Gigiyena fani quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1.  bolalar va o’smirlar gigiyenasi; 
2.   kommunal gigiyena; 
3.   ovqatlanish gigiyenasi; 
4.   mehnat gigiyenasi va gigiyenaga oid boshqa fanlarni o’z ichiga oladi.  
 
Maktab     gigiyenasi    bolalar    va      o’smirlar   organizmi   bilan     
tashqi  muhit  o’rtasidagi      qonuniyatlarni    o’rganadi. Ularni    to’g’ri     o’sib     
rivojlanishi      uchun     zarur    gigiyena    asoslarini       ishlab    chiqadi . 
 
Maktab     gigiyenasining      asosiy      maqsadi-bola     aqliy     mexnat        
qobilyatning    funksional        imkoniyatlari    ortib   borishi,    turli   sharoitga   
moslashishi,     charchash va   o’ta    charchash,   asab  va     boshqa      turli      
kasalliklarning    0oldini     olish    uchun    chora      tadbirlar     ishlab        
chiqishdan   iborat. Shuningdek     bolalar  muassalarida-sanitariya –gigiyena      
xolatini     yaxshilash,    ta’lim    tarbiya      jarayoning      giginik      asoslari,   
maktablarni     to’g’ri     ko’rish   va    obodonlashtirish    va     shunday     boshqa      
masalalar     bilan         shug’illanadi . 
          Sanitariya-  odam     salomatligini       taminlaydigan       gigiyena    
talablarini  xayotga    tadbiq     etadi.     Sanitariya     so’zi      gigiyenik     
malumotlarini   amaliyotda  tadbiq     qilish    ma’nosini  bildiradi.  Giogiyena   
fanida   tibbiy    ekisperiment     usuli    asosiy     usul     bo’lib ,  u   organizmga      
tashqi     muhitning    har       tomonlama       tasirini     o’rganadi.   Tabbiy   
gigiyenik   eksperiment    usullarida     bola     uchun     tabbiy      yashash   
sharoitda:  (dars     soatlari,   jismoniy    mashqlar    va     boshqalar )    
organizmbilan     tashqi      muhit       o’rtasidagi   o’zaro      bog’liq,  tabbiy     
omillarning     bola      organizmiga   tasirini   kuzatib  shu   yoshdagi   bolalarga,  
uning    antomo- fiziologik  imkoniyatlariga   qarab  tegishli   normalar   
belgilanadi. 
Bolalar  va  o’smirlar  gigiyenasi  gigiyena  fani  sohalaridan  biri  bo’lib,  tashqi 
muhit  omillarining  bola  organizmiga,  uning  hayot  faoliyati,  ta’lim  tarbiyasiga 

---

 
113 
ta’sirini  o’rganadi  va  o’sayotgan  avlodning  sog’lig’ini  mustahkamlash  hamda 
jismoniy va ma’naviy jihatdan bekamuko’st rivojlanishi uchun zarur bo’lgan chora- 
tadbirlarni ishlab chiqadi.  
Ish  jarayonida  bolalar  va  o’smirlar  gigiyenasi,  umumiy  gigiyena, 
mikrobiologiya,  epidimiologiya,  fiziologiya,  biokimyo  fanlarining  tavsiyalari  va 
yutuqlariga  tayanadi.  Bu  fan  1954-  yilda  mustaqil  fan  sifatida  umumiy  gigiyena 
tarkibidan ajralib chiqgan. 
O’zbekiston mustaqillikga  erishgandan so’ng o’zining asosiy masalalaridan 
biri deb sog’lom avlodni tarbiyalashni belgilab oldi. “Sog’lom avlodni tarbiyalash- 
buyuk  davlat  poydevorini,  farovon  hayot  asosini  qurishdir”,  deydi  prezidentimiz 
I.A.Karimov.  
Shu  munosabat  bilan  29  aprel  1993-  yilda  “Sog’lom  avlod”  jamg’armasi 
tuzildi.  3-  dekabr  1993-  yilda  Vazirlar  maxkamasining  589-  qarori  bilan  o’sib 
kelayotgan  avlodni  sog’lomlashtirish  chora-  tadbirlari  haqidagi  kompleks  dastur 
qabul qilindi. Bu dasturning asosiy yo’nalishi qo’yidagilardan iborat:  
1.  Har bir xalq ta’limi xodimi tibbiy va gigiyenik bilimlarga ega bo’lishi; 
2.  Har  bir  xalq  ma’orifi  xodimi  ta’lim-  tarbiyaning  gigiyenik  me’yorlarini 
bilishlari; 
3.  Sog’lom turmush tarzini shakllantirish; 
4.  Yosh avlodga gigiyenik tarbiya berish; 
5.  “Sog’lom avlod uchun” dasturini keng targ’ib qilish; 
Mamlakatimizning  birinchi  ordeni  “Sog’lom  avlod  uchun”  ordeni  bo’lib,  u 
4- mart 1999- yil ta’sis qilingan.  
Yosh  fiziologiyasining  vazifasi  o’sish  va  rivojlanish  qonuniyatlarini  ochib 
berish,  bir  butun  organism,  uning  tizimlari,  organlari,  to’qimalari  va  hujayralarini 
ishlahs xususiyatlarini turli yoshga aloqador davrlarda aniqlashdir. O’sib rivojlanib 
kelayotgan  bola  organizmining  turli  davrlarida,  har  xil  organ  va  tizimlarning 
faoliyati bir qator o’ziga xos xususiyatlar bilan xarakterlanadi.