Yosh futbolchilarni tayyorlashning

Tanlash tomonlari 

Tanlashning uch tomoni: mezoni, uslubiyati va tashkil etilishi farqlanadi. 

Shahsning  tanlash  vaqtida  o’lchanadigan  yoki  tekshiriladigan  sifatlari  va 

hislatlari  mezon  deyiladi.  Masalan,  sportchi  harakatining  tezligi  futbolda 

tanlashning muhim mezonidir. 

Oz  navbatida  mezon  uch  turga:  qobilyat  nishonalari,  istedod  va  qobilyatga 

bolinadi. 

Qobilyat nishonalari  bu tug’ma  va hayotning dastlabki  yillarida egallangan 

anatomic va fizialogik hususiyatlaridir. Masalan, gavdaning, ayniqsa mushak yoki 

yurak  qon-tomir  tizimining  bazi  nisbatlari  futboldagi  bo’lajak  muvaffaqiyatlar 

uchun qobilyat nishonalari bo’lib hizmat qilishi mumkin. 

Istedod shahsning sifat va hislatlari kompleksidan iborat bo’lib, sportda katta 

yoki  kichik  muvaffaqiyatlarga  erishish  imkoniyati  shunga  bog’liqdir.  Tanlashda 

istedod  asosiy  mezon  hisoblanadi.  Tehnika  va  taktika  mahorati  emas,  balki 

mahoratni  muvaffaqiyatli  egallab  olishni  ta’minlaydigan  sifatlar  istedod 

tushunchasiga kiradi.. bu sifatlar harakat harakterida ( masalan, harakterlar tezligi 

yoki  koordinatsiyasi)  yoki  intelektual  tarzda  (masalan,  tez  fikr  yurutish)  bo’lishi 

mumkin. 

Qobilyat  istadoddan  farqli  o’laroq,  harakat  va  operatsiyalar  usullaridan, 

ya’ni  ko’nikma  va  malakalardan  iborat  bo’ladi.  Biroq  qobilyatning  asosini 

ko’nikma  va  malakalar  tashkil  etmaydi,  balki  bu  ko’nikmalarni  yo’lga  solib 

turuvchi  jarayonlar  tashkil  etildi.  Futbolga  yangi  kelganlarda  uncha  qobilyat 

bo’lmaydi.  Shug’ullanuvchilar  asosiy  tehnik-taktik  usliblarni  egallab,  muayyan 

tayyorgarlik  bosqichiga  yetganliklaridagina,  ularning  qobilyatini  baholash 

mumkin.  Yuqori  mahoratli  jamoaga  o’yinchilar  qabul  qilinar  ekan,  asosiy  mason 

qilib aynan sportchining qobilyati olinadi. 

---

 

32 

Mezonlarni o’lchash uchun qo’llanadigan usul yoki moslamalar uslubiyatlar 

deyiladi.  Tanlash  amaliyotida  ekspert  uslubiyati,  apparaturali  uslubiyat  va  tastli 

uslubiyatlardan foydalaniladi. 

Ekspert  uslubiyatlar mutahhasislarning  (murabbiyning  o’zi ham  mutahhasis 

bo’lishi  mumkin)  bo’lajak  o’yinchining  istedod  darajasi  haqidagi  funksiyalariga 

asoslangan  bo’ladi.  Agar  ko’pchilik  mutahhasislarda  shunday  fikr  bo’lsa,  uning 

ishonchliligi ancha yuqori bo’ladi. 

Apparaturali uslubiyatlar baholarning aniqligi bilan afzallikka ega. Biroq bu 

baholarga qarab istedodlilik darajasi haqida umumiy ta’surot hosil qilib bo’lmaydi. 

Ayrim  sifatlar  hali  istedodni  harakterlamaydi.  Ular  birlashishi  va  o’ziga  hos 

birikishda namoyon bo’lishi kerak. 

Turli  sifatlarni  birikib  kelishini  hisobga  olib  tuziladigan  testlar  (sinov) 

tanlashning eng samarali uslublaridir. Ko’rsatkichlarning bilvositaligiga qaramay, 

testlar bir qator muhim afzallikka ega. Bu afzalliklarning asosiysi – futbol o’yiniga 

istedodlilikning test modelini yaratishning mumkinligidir. 

Uslubiyatlardan  maqsadga  muvofiqroq  foydalanishga  qaratolgan  tadbirlar 

kompleksi tanlashning tashkil etilishi deb ataladi. 

Shunday  qilib,  nomzodlad  guruhidan  bo’lajak  o’yin  faoliyatida  yuqori  va 

barqaror  natijalarga  erishishi  mumkin  bo’lganlarni  (sgularga  erishish  ehtimoli 

ko’proq  bo’lgan  bolalar)  tanlab  olishga  qaratilgan  tashkiliy  uslubiy  tadbirlar 

kompleksini yosh futbolchilarni tanlash deb atash mumkin.