Yosh anatomiyasi va fiziologiyasi gigienasi

Shukurjonova Handonaning
“Yosh anatomiyasi va fiziologiyasi gigienasi”
fanidan
Glossariysi
0‘suvchi organizmni oziqlanishi

Bolalarning yoshi qancha kichik bo'lsa, ularning ta’mli mod-

dalarga, ayniqsa, oqsilga bo'lgan talabi shuncha yuqori bo‘ladi.
Bolalar va o'smirlarning oziqlanish normasini aniqlashda ular or-
ganizmining mo'tadil rivojlanishini hisobga olish zarur.
Oqsillarning m o‘tadil sintezlanishi uchun bola organizmiga
yetarli miqdorda suv va tuzlarning tushishi zarur. Odatda, yog'lar
oqsillar sintezlanishiga biroz to'xtatib turuvchi sifatida ta'sir ko'r-
satsa, uglevodlar, aksineha, oqsillar sintezlanishini tezlashtiradi.
Bolalar mo'tadil o'sishlari uchun oqsilli optimum zarur, lekin
minimum emas, oqsillar vetishmaganida uglevodlarning hazmla-
nishi buziladi. Lekin katta miqdordagi oqsil organizm uchun zararli, chunki organizmning ishqor-kislotali muvozanatini buzadi va
asidozni keltirib chiqaradi. Bolalar organizmining oqsillarini tu-
zilishi uchun hayvonot dunyosining to 'la qimmatli oqsillari zarur.
Bolalar iste'mol qilayotgan uglevodlar va oqsillardan yog'lar hosil
bo'lishiga qaramay, ular iste'mol qilayotgan ovqatlarning tarkibiy
qismini yog'lar tashkil qilishi kerak.
Sutning tarkibi. Emizikli ayollarda bir kecha-kunduzda 1-2 I,
sigirlarda 40-60, bivalarda 10-12 va echldlarda 1-3 I sut ajraladi.
Tutii hayvonlarning suti tarkibi, oqsillar, yog‘lar va uglevodlar-
ning miqdori va y o g ia r hamda oqsillarning sifati bo'yicha bir-biri-
dan farq qiladi. Sut tarkibidagi organik moddalarning qon tarkibi-
ning bir-biridan farq qilishi u qonning filtrati emas, balki sekret-
siya mahsuloti ekanligidan dalolat beradi. Sutning zichligi 1,029-1,055 ga teng bo'lib, muhiti nevtrallidir.
Sut - emulsiva, bunda mayda yog' sharikchalari albuminli xa-
rakterga ega bo'lgan po'stloq bilan o'ralgan bo'lib, uning emulsion
turg'unligini ta'minlaydi. Sut mikroskop ostida qaralganda unda
yog‘ sharikchalari ko'rinadi. Qoramollarning sutida yog'larning
miqdori 4.5 % gacha bo'ladi.
Bolalar va o‘smirlarning ovqatlanish tartibi va uni tashkil
etish.
Bolalar va o‘smirlarning ovqatlanish tartibi va uni tashkil
etish. Bolalar va o ‘smirlaming ovqatlanishini gigiyenik talab-
lar asosida tashkil qilinishi. ularni mo'tadil o'sishi va rivojlanishi
uchun juda ко'p lab yuqumli kasalliklarga chalinishining oldini
olishdek dolzarb muammolarni hal qilish imkonini beradi. Ovqat-
lanishni tashkil qilish bu faqatgina bolaning ovqatlantirishdan
iborat bo'lmay, balki bola va o'sm ir organizmi talab qilgan dara-
jadagi to'yimli moddalarni; oqsil, vog' va uglevodlardan iborat,
bola ishtaha bilan iste'mol qiladigan to'yimli taomlar yig'indisidir.
To'yimli taom organizmni unga zarur bo'lgan oziq moddalar bi­
lan ta'minlashi zarur. Zarur oziq moddalar tarkibiga - almashtirib
boim aydigan amino va yog' kislotalari, karbonsuvlar, vitaminlar,
mineral moddalar va suv kiradi. Ovqat o 'z vaqtiga qarab lcunda reja
asosida iste'mol qilinishi kerak.
Ovqatlanishda foydalaniladigan taomlarning barcha to ’yimli
moddalar bilan muvozanatlashtirilishi, bolalar va o'smirlarni oziq-
lantirishda ortiqcha muammolarni keltirib chiqarmaydi. Chunki,
bolalar va o ’smirlarni ovqatlantirishda ovqatning tarkibiga kiruv-
chi almashtirib boim aydigan oziq moddalariga asosiy e ’tibor be-
riladi, ular organizmning o ’zida sintez qilinmaydi va unga iste'mol
qilingan taomlar tarkibida zarur miqdorda kirishi lozim. Sog'iom
odam uchun ratsionda oqsillar. vog’lar va uglevodlarning eng maq-
bul nisbati 1 : 1 : 4 ga yaqin nisbat hisoblanadi. Ovqat ratsionini
belgilashda oqsillar bir kecha-kunduzlik kaloriyalilikning 15 % ni
tashkil qilishi kerak bo’ladigan bo’lsa, uning yarmini hayvon­
lar oqsillari, y og'lar 30 % ni va uglevodlar 55 % ni tashkil qilishi
kerak. Kichik maktab yoshidagi bolalar uchun 1:1:6, ilk go'dak
yoshidagi bolalar uchun 1:2:3 nisbat tadqiqotlar va tekshirishlar-
da ijobiy yechimini topgan nisbat hisoblanadi.
Mahsulotlarni almashtirish. Bir kecha-kunduzlik taomnomani tuzishda unga kiritiladigan mahsulotlarning turli-tumanligi.
kimyoviy tarkibi va kaloriyasini hisobga olish zarur.
Taomlar xilma-xil bo'lishi uchun faqat mahsulotlar vig'indi-
sini o'zgaitirish kifoya qilmaydi, buning uchun bitta mahsulotdan
tavyorlanadigan taomlar turini ko'paytirish kerak. Masalan, go'sht-
dan kotletlar, bitochkalar, gulvash. befstrogen va hokazolar tayyor-
lash mumkin.
Zarur b o ig an d a bir mahsulotni boshqasi bilan almashtirish
mumkin, biroq almashtiriladigan mahsulotlar qimmati teng bo'lishi
zarur. Masalan, go'sht o'rniga baliq, suzma, tuxum berish mumkin,
biroq ularni yormalar yoki sabzavotlar bilan almashtirib bo'lmay-
di, chunki bu mahsulotlar kimyoviy tarkibi jihatidan bir xil emas,
go'shtda to 'la qimmatli sifatli oqsillar ko'p, yorma va sabzavotlar-
da esa, asosan, uglevodlar bo'ladi.