Yorug’likning tarqalishining haqiqiy yo’li (nur)

tekislikda yotadilar va tushish burchagi –i qaytish burchagi - i

1

1 

ga teng bo’ladi: 

ya’ni,   i

1

 = i

1

1

 

 

Bu  qaytish  qonunidir.  Amalda  ikki  xil  qaytish  ko’zatiladi:  ko’zgusimon  va 

diffuz  qaytish.  Ko’zgusimon  va  diffuz  qaytish  orasidagi  farq  shundan  iboratki, 

ko’zgusimon  qaytishda  yorug’lik  tushayotgan  yuza  nihoyatda  yassi  bo’ladi  yoki 

ishlov darajasi nihoyatda yuqori bo’ladi. Shuning uchun unga tushayotgan yorug’lik 

 

                        

 

11-

rаsm 

 

10-rаsm 

 

---

oqimi  taxminan  to’ligicha  qaytadi.  Masalan,  ko’zgu  sirtdan  qaytish  (10-rasm).  

Diffuz  qaytish  yorug’lik  tushayotgan  yuzaning  yassi  emasligidan  kelib  chiqadi. 

Bundan yuzaga tushayotgan yorug’lik nuri turli yo’nalishlarda tarqab ketadi sochilib 

ketadi (11 rasm). 

 

Amalda  har  ikkala  qaytish  xodisasidan  keng  foydalaniladi.  Ko’zgusimon 

qaytish o’lchash ishlarida keng qo’llaniladi. Diffuz qaytishdan yuzlarni yoritishda 

va boshqalarda foydalaniladi.  

 

Endi yorug’likning sinish qonunini ko’rib chiqaylik. Aytaylik, optik zichliklari  

n

1 

  va  n

2 

  bo’lgan  ikkita  bir  jinsli  muhit  berilgan  bo’lsin.  Muhitlarning  optik 

zichliklari  orasidagi  munosabat  n

1 

  <    n

2

    bo’lsin.  Yorug’lik  nuri  bir  muhitdan 

ikkinchi muhitga o’tayotgan bo’lsin. Boshqacha qilib aytsak, yorug’lik nuri optik 

zichligi  kichik  bo’lgan  muhitdan    optik  zichligi  katta  bo’lgan muhitga  o’tayotgan 

bo’lsin.  Yorug’lik  sirtning  A  nuqtasiga    tushayotgan  bo’lsin.  Yorug’lik  qaytish 

qonuniga ko’ra  tushayotgan yorug’likning bir qismi   i

1

1

 = i

1

  burchak ostida qaytadi. 

Qolgan  qismi  esa  ikkinchi  muhitga  o’tadi.  Ikkinchi  muhit  o’tayotganda  nur  A 

nuqtada sinib yana to’g’ri chiziq bo’yicha davom etadi. Ikkinchi muhitga o’tgan nur 

A  nuqtada  sirtga  o’tkazilgan  normal  bilan  qandaydir    i

2

  burchak  hosil  qiladi.  Bu 

burchakni sinish burchagi deyiladi. (10- rasm). 

 

Shakldan ko’rinadiki, berilgan holda tushish burchagi sinish burchagidan katta, 

boshqacha qilib aytganda, singan nur normalga yaqinlashgan. Juda ko’p ko’zatish 

natijalari  shuni  ko’rsatadiki,  yorug’lik  nuri  ikki  muhitning  yondosh  chegarasida 

sinadi.  Bunda  tushish  burchagi,  sinish  burchagi  va  muhitning  optik  zichliklari 

orasida yuz berayotgan xodisalar uchun ma’lum bir qonuniyat mavjud ekanligi kelib 

chiqadi. 

 

Yorug’lik nuri ikki muhitning yondosh chegarasida sinadi. Tushish burchagi