Yorug‘lik namlik faktorlariga ko’ra o’simliklarning ekologik guruhlari

146-rasm. Kserofit o`simliklar.

Sklerofitlar. Ular qurg‘oqchilikka chidamli, kо‘n yoillik, dag‘al barglari kuchli reduksiyalashgan yoki tikanlarga, tangachalarga aylangan, qalin kutikula qavati va yaxshi rivojlangan mexanik tо‘qimaga ega : yantoq, saksovul, kaktus.

Ba’zi yerlar tuprog‘ida sulfat yoki xlorid kislotalarning natriy sulfat, magniy sulbfat, natriy xlorid, kalsiy xlorid va boshqa shakllardagi tuzlari kо‘p bо‘ladi. SHо‘r tuproq deb ataladigan shu xildagi tuproqlar О‘rta Osiyo respublikalarida keng tarqalgan. SHо‘rxok yerlarda qorashо‘ra, qizil quyonjun, boyalish, oq boyalish, tо‘rg‘aychо‘n,qumboq , baliqkо‘z, shо‘rbо‘ta, nayzaqora, tatir, keyruk, biyurg‘un va boshqa bir yillik, kо‘p yillik о‘tlar va butalar uchraydi. Bu о‘simliklar galofitlar deb ataladi. Ular uchun etli poyaning yoki bargning mavjudligi, suv saqqlovchi tо‘qimaning yaxshi rivojlanligi, hujayra sitoplazmasini tuzlarning yuqori konsetratsiyasiga chidamli bо‘lishi, yuqori osmotik bosimga egalagi, tuzlarni maxsus bezlar yordamida tashqariga chiqarib turish kabi xususiyatlari xarakterlidir.
Qumli tuproqlarning katta mintaqalarida psammofitlar deb ataladigan о‘simliklarning ekologik guruhi tarqalgan. Ularning vakillari qumli astragal, qumli shuvoq, qumli izen, yantoq, saksovul va boshqalardir. Kо‘pchilik psammofitlarning barglari ensiz, qattiq yoki odatda reduksiyalashgan, meva va urug‘lari qumda о‘rmalab yuradigan yoki shamol bilan tarqaluvchi sharsimon shakllarda bо‘ladi.
О‘simliklarning yorug‘likka bо‘lgan munosabatiga kо‘ra ekologik guruhlari. Yer yuzidagi barcha hayotning asosi quyoshdan tarqalayotgan yorug‘lik energiyasi oqimini biosferaga qabul qilinishidir. Yorug‘likni birinchi navbatda yashil о‘simliklar о‘zlashtiradilar. Fotosintez jarayoni natijasida yutilgan yorug‘lik energiyasi bog‘langan ximiyaviy energiyaga aylanadi.
О‘simliklarning hayot shakli deganda ma’lum tashqi muhit sharoitida о‘simliklar guruhining о‘sishi va rivojlanishi natijasida kelib chiqadigan umumiy kо‘rinishi (qiyofasi, gabitusi) tushuniladi.
О‘simlik hayot shakllarining turli tasnifi va sxemali bor. Daniyalik botanik K.Raunkiyer tomonidan taklif qilingan sistema о‘simliklarning yangilab turadigan organlarining joylashiga va ularning qishning noqulay sharoitida yoki qurg‘oqchilikdan himoyalanishiga asoslanadi.
Raunkiyer tasnifidan tashqari о‘simliklarning hayot shakllariga oid ekologo – morfologik (fizionomik) tasnifi keng tarqalgan.
О‘simlik hayot shakllarning ekologo – morfologik tasnifi. Ekologo – morfologik tasnif vegetativ organlarning shakli, о‘sishi va hayotining davomiyligiga asoslangan bо‘lib, bu belgilar kurtaklarni yangilanishi bilan chambarchas bog‘langandir. О‘simliklarning hayot shakllarini ekologo – morfologik tasnifiga kо‘ra ular quyidagi guruhlarga ajratiladi.
Daraxtsimon о‘simliklar (daraxtlar, butalar vabutachalar) о‘tsimon о‘simliklar (bir yillik va kо‘p yillik о‘t о‘simliklar va oraliq gruppa chala daraxtsimon о‘simliklar).
Daraxtsimon va о‘tsimon о‘simliklar. Daraxtsimon va о‘tsimon о‘simliklarning bir – biridan asosiy farqi iqlim mavsumlari bilan bog‘lik. Agarda daraxtsimon о‘simliklar yangilanish kurtagi bilan birga kо‘p yillik yer ustki novdaga ega bо‘lsa, о‘tsimon о‘simliklar odatda bunday xususiyatlarga ega emas.
Chala daraxtsimon о‘simliklar. Ular yer ustki novdalarining bir qismi yog‘ochlanganligi va qisman о‘tsimon ekanligi bilanxarakterlanadi. Har yili novdaning uchki qismi nobud bо‘ladi. Chala buta va butachalarga О‘rta Osiyo va Qozog‘iston qurtuq dasht, chalachо‘l qisman chо‘l zonalaridagi о‘simliklar qoplamida hukmronlik qiluvchi shuvoqning bir necha turlari, Pomir tog‘ yaylovlaridagi yostiqsimon zsimlik – teresken. О‘rta dengiz atrofidagi tog‘ tepaliklardagi kо‘pchilik yasnotkadoshlar kiradi. Ular uchun juda noqulay sharoitlarda yostiqsimon shaklini olish xarakterli.